بائیولوجي ۽ ٽیڪنالوجي ۔ جین (25)

بائیولوجي ۽ ٽیڪنالوجي ۔ جین (25)

”دريا خان سنڌي“

هر جاندار پنهنجي زندگي هڪ گهرڙي کان شروع ڪندو آهي، جين ۽ ايپي جينيات جو تال ميل انکان جاندار بڻائي ڇڏيندو آهي، انسان ۾ فرٽيلائزيشن ٿي وڃڻ جي ڪجھ سيڪنڊ کانپوءِ ايمبريو ۾ پروٽين نيوڪلئِس تائين پهچي رهيا هوندا آهن، هي جينياتي سوئچ کولڻ ۽ بند ڪرڻ شروع ڪري ڏيندا آهن، هڪ خاموش اسپيس شپ زندھ ٿي ويندو آهي، جين فعال هوندا آهن، خاموش هوندا آهن، هي ٻئي پروٽين جو ڪوڊ ڏيندا آهن جن مان نيا پروٽين پيدا ٿيندا آهن جيڪي وري نئي جين کي فعال ڪرڻ لڳندا آهن ۽ ڪجھ کي خاموش ڪرائي ڇڏيندا آهن، هڪ گهرڙو ٻئي ۾ ورڇ ٿيندو آهي، ٻہ چار ۾، چار اٺ ۾، گهرڙن جي هڪ پوري تھ بڻجي ويندي آهي، پوءِ هي بال وچ کان خالي هوندي آهي ۽ جلدي بڻجڻ لڳندي آهي، جين ان ۾ ميٽابولزم کي، حرڪت کي، گهرڙن جي قسمت کي ۽ سڃاڻپ کي آن ڪندا آهن، جيئن بوائلر روم ۾ باھ لڳي وڃي، راهداري روشن ٿي وئي هجي، انٽرڪام مان آوازون اچڻ لڳيون هجن 

هاڻي هڪ ٻيو ڪوڊ اٺ بيٺل رهندو آهي، ان شي کي يقيني بڻائيندو آهي تہ جين ايڪسپريشن هر گهرڙي ۾ پنھنجي جڳھ تي لاڪ ٿي وڃي، هي گهرڙو پنهنجي سڃاڻپ حاصل ڪري وٺي ۽ پنهنجي ڪم ۾ فڪس ٿي وڃي، ڪجھ جينز تي ڪيميائي نشانن جو اضافو ٿيندو آهي ڪٿان کان هي نشان مٽايا ويندا آهن، گهرڙو اسپيشلائز ٿيڻ لڳندو آهي ميٿائيل گروپس جو اضافو ٿيندو آهي، هٽايا ويندا آهن، هسٽون استعمال ٿيندا آهن ۽ طئي ڪندا آهن تہ ڪهڙي جين ڪڏهن فعال ٿي 

 

ايمبريو هاڻي هڪ هڪ قديم وک وٺي ڪري ڦهلجڻ لڳندو آهي، کيڏڻ لڳندو آهي، ۽ پوءِ نيا جينز حرڪت ۾ ايندا آهن، انھن وٽ اهو سڀ روٽين هلائڻ جا حڪمناما آهن جيڪو عضون، ٽنگن ۽ ٻانهن کي شڪل ڏين، انفرادي گهرڙن تي وڌيڪ ڪيميائي نشان لڳايا وڃي رهيا هوندا آهن، عضون ۽ ماڊل ۾ گهرڙن جو واڌارو ٿيندو آهي، پٺو، گڙدا، هڏيون، اکيون، ڪجھ گهرڙا پروگرام موجب مري ويندا آهن، انھن کي برقرار رکڻ واري، فنڪشن ڪرڻ واري، ميٽابولزم ڪنٽرول ڪرڻ واري، مرمت ڪرڻ واري جينز آن ٿينديون آهن، هڪ گهرڙن مان جاندار ظاهر ٿيندو آهي 

هن کي پڙهي ڪري اهو نہ سوچيو، اڀول، ڪنھن ڀاڳي ڳجهو عمل آهي، ۽ هي ڀروسي لائق احسان نہ هجي جو ڪو انکي ڪڏهن سمجھي ڪري ان عمل سان گڏ ڇيڙ ڇاڙ نہ ڪري سگهندو 

جڏهن سائنسدان ڳجهائي جو اندازو ضرورت کان گهٽ لڳائيندا آهن تہ اهوئي غيرارادي نتيجن جي خطري جو شڪار ٿي ويندا آهن، ۽ انهن جون ڪيتريون مشهور مثالون آهن، ڪنھن جڳھ تي غيرمقامي جانور جو اضافي جي نقصانڪار جانور کي ختم ڪري ۽ رت نقصانڪار بڻجي ويو، دونهي جون لهرون مٿي ڪرڻ جو آلودگي گهٽ ٿي جيڪو دونهون ٻاهرين فضا ۾ وڃڻ سان آلودگي جو نقصان وڌيڪ ٿيندو، هارٽ اٽيڪ روڪڻ جي لاءِ رت بنائڻ جو عمل تيز ڪرڻ جي دوا جنهن مان رت پاڻ وڌيڪ ڳهاٽو ٿيڻ ۽ ڄمي وڃڻ سان هي خطرو وڌي ويو 

جڏهن غيرسائنسدان ڳجهائي جو اندازو ضرورت کان وڌيڪ لڳائيندا آهن،”ڪو بہ ان ڪوڊ کي ڪريڪ نٿو ڪري سگهي“ اهو غيرمتوقع نتيجن جي ڦاهي ۾ ڦاسي ويندو آهي، 1950ع جي ڏهاڪي ۾ ڪيترائي بائيولوجسٽ بہ هي سمجهندا هيا تہ جينياتي ڪوڊ ان ڀاڳي ڳجهو ھوندو، هر جاندار ۽ گهرڙي جو الڳ هوندو جو انکي سمجهڻ ناممڪن هوندو، حقيقت ان کان ابتڙ نڪتي، خالي هڪ ماليڪيول سڀني بائيولوجيڪل دنيا جي وضاحت ڪندو آهي 

ان طرح 1960ع جي ڏهاڪي ۾ ڪيترن ماڻهن کي شڪ هو تہ جين ڪلوننگ ممڪن ٿي سگهندي، 1980ع ۾ بيڪٽيريا جي اندر مماليا جي پروٽين بنائڻ ايترو مشڪل نہ نڪتو 

جينياتي هدايتن سان انسان جو بڻجڻ بلڪل گهڻو ڳجهو آهي، پر ان ۾ ڪجھ اهڙو ناهي جنهن کي تبديل نہ ڪري سگهجي، جڏهن ڪو سوشل سائنٽسٽ هي چوندو آهي تہ جين ۽ ماحول جو ملاپ فنڪشن، فارم ۽ قسمت طئي ڪندو آهي، تہ انکي اندازو ناهي تہ ماسٽر ريگوليٽري جينز جي تبديلي ڪنهن ڀاڳي وڏيون تبديلين وٺي ڪري اچي سگهي ٿي، ۽ انجي تبديلين جو ڪنهن ٻئي شيءِ سان واسطو ناهي، ۽ جڏهن ڪو انساني ماهر جينيات هي چوندو آهي تہ ڳجهو رويو ۽ حالتن کي چهڙي نٿو سگهجي ڇوجو درجنن جينز انکي ڪنٽرول ڪندا آهن تہ اهو انکي هڪ ماسٽر ريگوليٽر جين جي طاقت جو صحيح اندازو ناهي، هڪ تبديلي جنس بدلي سگهي ٿي، چار جينز هڪ کل جي گهرڙي کي اسٽيم سيل ۾ بدلي سگهن ٿا جنهن سان ڪجھ بہ ٻيو بڻايو وڃي سگهجي ٿو، هڪ دوا دماغ مان سڃاڻپ بدلي سگهن ٿا، اسان ان مان گهڻو سولائي سان تبديل ڪري وڃي سگهون ٿا، جيترو اسان پاڻ بابت تصور ڪندا رهيا آهيون 

سائنس سڀ کان وڌيڪ طاقتور ان وقت ٿيندي آهي جڏهن هي تنظيم جا اصول ٻڌائي سگهن، اهوئي قائدا جيڪي دنيا کي ترتيب ڏيندا آهن، ٽيڪنالوجي جي پابندين کان آزاد ڪرائي سگهن، اها ئي وجھ جو ٽيڪنالوجي جي سڀ کان وڏين جدتن جا نالا ان دنيا تي اسانجي ڪنٽرول جو دعوي ڪندا آهيون، انجن جو لفظ Ingenuity مان نڪتو آهي، ڪمپويٽر جو computare مان (جنهن جو مطلب گڏ ملي ڪري حساب ڪرڻ آهي) جڏهن تہ انجي ابتڙ سائنس ۾ آهي جتي انساني علم جي حد کي” غيريقينيت، اضافيت ،غيرتڪمليت“ جهڙا نالا ملندا آهن 

سائنس جي شعبن ۾ بائيولوجي قائدن کان خالي لڳندو آهي، گهڻو ئي گھٽ اصول ۽ اهڙا جيڪي يونيورسل هجن، اهوئي تہ نہ هجن جي برابر، زندھ شين کي، ظاهر آهي، تہ فزڪس ۽ ڪيمسٽري جي سڀ کان بنيادي اصولن جي پاسداري ڪرڻ آهي پر زندگي عام طور تي انهن اصولن جي مارجن تي پاتي ويندي آهي، ٽوڙڻي ناهي پر مروڙڻي، ڪائنات ايڪويلبرئم جي کوجائي آهي، پنهنجي توانائي پکڙيندا آهن، تنظيم کي ٽوڙڻيندا آهن، ڪياوس وڌائيندا آهن، زندگي انهن قائدن جو مقابلو ڪندي آهي، اسان ري ايڪشن سست ڪندا آهيون، مادي کي منظم ڏيندا آهيون، ڪيميڪلز کي خانن ۾ ورڇ ڪندا آهيون، روز صبحو جو ڏند صاف ڪندا آهيون، هر اربع جو ڪپڙا ڌوئيندا آهيون، اسان فطرت جي قائدن جي لوپ هول ۾ وڌيڪ آهيو، ايڪسٽينشن جا کوجائي، عتراض ڳولهيندي، فطري قائدا ان جي حد طئي ڪندا آهن پر زندگي پنهجي انوکي ۽ عجيب مزاج سان گڏ جيئن ڪو ماهر وڪيل انهن قائدن ۾  انٽر لائين جي خرابي ڳولهي ڪري پنھنجي هجڻ جو سبب کوٽيندو رهيو هجي، ان بابت هيٺان واري لنڪ تان، هڪ هاٿي بہ ٿرموڊائنمڪس جي قائدن جي خلاف ورزي نٿو ڪري سگهي، ڀلي اهو انجي سونڍ توانائي جي مدد سان مادي کي حرڪت ڏيڻ جو ڪيترو ئي طاقتور ذريعو ڇو نہ هجي 

بائيولوجي ۾ انفارميشن فلو گڏ لڳل تصوير جنهن کي دائري جي شڪل آهي، هي بائيولوجي کي نظم ڏيڻ وارن ڪجھ قائدن مان آهي، ان ۾ بہ عتراض آهن (مثال، ريٽرو وائرس جيڪو آر اين اي کي ڊي اين اي ۾ داخل ڪندا آهن) هاڻي بائيولوجي دنيا ۾ اهڙا مڪينزم ٿي سگهن ٿا جيڪي دريافت ناهين ٿيا، جيڪي ان آرڊر ۾ ترميم ڪري ڏين يا ان انفارميشن فلو جي شين ۾ (مثال، آر اين اي جو هاڻي علم ٿيو آهي تہ جين ريگوليشن تي اثرانداز ٿي سگهي ٿو 

پر هي دائرو وڏي حد تائين بائيولوجيڪل دنيا کي نظم ڏيڻ وارو دائرو آهي، جڏهن ان قانون کي قابو ڪرڻ واري ٽيڪنالوجي حاصل ڪئي وئي تہ هي اسانجي تاريخ ۾ ٽيڪنالوجي جي سڀ کان وڏي ۽ سڀ کان اهم ٽرانزيشن هوندا، اسان پنهنجي پاڻکي پڙهڻ ۽ لکڻ سکهي وٺنداسين 

ان ۾ شامل ٽيڪنيڪل رنڊڪون ڪري رهيون آهن، اسان قسمت ۽ مستقبل جي جينيات جي دروازي تي بيٺل آهيون

هلندڙ....

قسمت ۔ جین (24)

https://www.facebook.com/share/p/1Dv4JD3hK2/

زندگي جي ڪيمسٽري

https://m.facebook.com/groups/1896424147306334?view=permalink&id=2368719813410096

#ScienceJeDuniya