ويڪسين ڇا آهي ۽ اها ڪيئن ڪم ڪندي آهي!!؟

ويڪسين ڇا آهي ۽ اها ڪيئن ڪم ڪندي آهي!!؟

”امتياز علي“

ڇا ويڪسين صرف وائرس جي خلاف مزاحمت پيدا ڪندي آهي، صرف بيڪٽيريا جي خلاف، يا ٻنهين جي خلاف؟ ويڪسين کي بيماري کان پهريان ڏنو ويندو آهي، يا بيمار ٿيڻ کانپوءِ، ۽ ان کي بيماري کان پهريان يا بيماري کانپوءِ ڏيڻ جا ڪهڙا نتيجا سامهون ايندا آهن؟

لفظ (Vaccine) بنيادي طور تي بيماري سان جڙيل آهي. سائنسي اصطلاح ۾ جسم جا بنيادي افعال ۾ گڙبڙ ٿيڻ يعني (Abnormality) بيماري آهي.

هي گڙبڙ ننڍي پيماني کان وٺي وڏي پيماني تائين ٿي سگهي ٿي ۽ انهي لحاظ کان هن جي اسان جي جسم تي اثرات ٿيندا آهن. (Robert Koch) پنهنجي (Germ theory) ۾ ٻڌايو آهي تہ جڏهن بہ ڪنهن فرد کي ڪا بيماري ٿيندي آهي تہ ان سان جڙيل ڪو نہ ڪو خوردبينيءَ جاندار اسان کي ان جي جسم ۾ ضرور ملندو آهي. ۽ ان ڳالھ تي پڪئي تصديق ثابت ڪرڻ جي لاءِ آيا، اهو جاندار هي مذڪور بيماري جي وجھ آهي اسان هن جاندار کي جسم کان الڳ ڪري (Grow) اڀاري سگهون ٿا، ۽ ڪنهن صحتمند فرد ۾ هن کي وجهڻ جي صورت ۾ جيڪدهن ڄاڻايل بيماري جون علامتون ٻيهر ظاهر ٿين ٿيون تہ اسان ان نتيجي تہ پهچندا آهيو تہ ڄاڻايل خوردبينيءَ جاندار ئي ڄاڻايل بيماري جي وجھ آهي.

بيماري ڇا آهي؟ ان جي وجھ ڇا آهي؟ اهڙن بنيادي سوالن جا ڪجھ جواب ڄاڻڻ کانپوءِ اسان پنهنجي اڳئين ۽ بنيادي سوال وٽ هلون ٿا تہ بيماري کي ختم ڪيئن ڪجي؟ هن جا ٻہ طريقا ٿي سگهن ٿا.  پهريون علاج ۽ ٻيو احتياط يعني (Prevention) آهي. تقريبن علاج ڪرڻ وقت ڪنهن بہ طبيب جي نظر ۾  وابستگي خوردبينيءَ جاندار کي جان سان مارڻ هوندو آهي تہ جيئن هن خوردبينيءَ جاندارن جي جسم مان خارج ٿيڻ واري جنهن رطوبتين (Secretions) جسم جي عمومي افعال (Normal Physiological Functions) ۾ داخل اندازي جو سبب بڻجي رهيون آهن، ان کان جان ڇڏائي سگهجي، ان کانپوءِ احتياط هوندو آهي. 

هو چوندا آهن نہ تہ احتياط علاج بهتر آهي. هن احتياط ۾ طبيب اهڙي صحتمند ماڻهو جنهن کي بيماري هجڻ جو شڪ هوندو آهي انهن جي مدافعتي نظام کي مضبوط بڻائڻ تي ڪم ڪندا آهن. هن کي (Immunization) چيو ويندو آهي. ۽ ٻين طريقن تي عمل پيرا ڪري جسم جي حفاظتي نظام کي خوردبينيءَ جراثيمن سان گڏ بهتر اندازي سان وڙهڻ جي اهليت ڏني ويندي آهي، اها (Vaccination) چورائيندي آهي. ان کي بهتر طريقي سان سمجهڻ جي لاءِ ضروري آهي تہ اسانجي جسم جو مدافعتي نظام ڪهڙي ريت ڪم ڪندو آهي هن کي ڄاڻي وٺون ٿا. 

اسان جي رت ۾ هر وقت ڪجھ هزار نہ بلڪي لکين خليا (Cell) اهڙا موجود هوندا آهن جيڪي جسم ۾ اچڻ واري ڪنهن بہ سڄي (Protein) کي ڳهي ڇڏيندا آهن. هر خوردبينيءَ جراثيمن جي سڃاڻپ ان جي سطح تي موجود (Surface Proteins) سان هوندي آهي. هن (Proteins) جو اصطلاحي نالو (Antigens) آهي جنهن جو خاتمو ڪرڻ جي لاءِ رت جا اڇا خليا (White Blood Cells) فورن (Antibodies) جو نيڪال ڪندا آهن. ۽ هي ائين ئي خوردبينيءَ جراثيم پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب نہ ٿي سگهندا آهن. پر ان خوردبينيءَ جراثيمن ۾ ان ڀاڳي فرق (Variety) ڳولهي ويندي آهي ۽ ان ۾ ڌوڪو ڏهيءَ جي صلاحيت بہ کنهڻ گھڻي هوندي آهي. اصل ۾ اسان ڪندا هيئن آهيون تہ (Bacteria ۽ Viruses) کي نيم مئل حالت ۾ رت جي اندر (Inject) ڪندا آهن. اهي ئي نيم مئل خوردبينيءَ جاندار هي بنيادي طور تي (Vaccine) چئوراندي آهي. ۽ اهڙي طرح اسان جو رت انهن جراثيمن جي اڳيان (Expose) ٿي ويندو آهي ۽ ان کي معلوم ٿي ويندو آهي ته هي دشمن (Proteins) آهن اصل ۾ هو ان جي خلاف مخصوص (Antibodies) ٺاهڻ جي صلاحيت حاصل ڪري وٺندو آهي. هاڻ جيئن هي ( Viruses ۽ Bacteria) نيم مئل حالت ۾ هوندا آهن ۽ انهن کي آساني سان ڳهي (Phagocytose) سگهجي ٿو. 

هي بلڪل ائين ئي آهن جيئن طالب علم (Past Papers) جو سهارو وٺندا آهن. جيڪڏهن انهن کي معلوم ئي نہ هجي تہ پيپرن ۾ ڪهڙي پِيٽرن جي تحت سوال اچڻا آهن تہ هو امتحان جا روز بهتر پرفارم نہ ڪري سگهندا. هي ويڪسين بہ بلڪل ائين ئي آهي جنهن ۾ اسان جي فوجين کي دشمن سان شناسائي ڪرائي ويندي آهي تہ جيئن ميدان جنگ ۾ دوست ۽ دشمن ۾ فرق ڄاڻي وٺن.

حاصل مقصد 

ڪنهن به فرد کي (Vaccine) بيماري جا پيش، خطرن سبب بيماري کان پهريان ڏني ويندي آهي. بيماري ٿي وڃڻ کانپوءِ (Vaccine) ڏيڻ ائين ئي آهي جيئن ڪنهن قلعي تي دشمن فوج پهريان ئي قابض ٿي چڪي هجي ۽ هاڻ دشمن فوج جي لاءِ لولن لنگڙن سپاهين کي اتي موڪليو وڃي تہ قلعي جا اصل مالڪ ان کي ماري شايد دشمن فوج جا راز ڄاڻي ۽ مٿائون ٿي وڃي.

گھڻو ڪري (Vaccines کي Bacteria ۽ Viruses) ٻنهين جي خلاف مزاحمت پيدا ڪرڻ جي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. پر (Viruse) ۾ (Mutate) هئڻ جي صلاحيت ايتري قدر وڌيڪ آهي تہ هر نئين حملي ۾ هي اهڙي خاصيت سان گڏ ايندا آهن جنهن سان هي اسان جي (Security)  نظام جي اکين ۾ مٽي وجھي سگھن. اها ئي وجھ آهي تہ (AIDS) جي (Vaccine) تيار ناهي ڪئي وئي.

واضح رهي تہ (Antibiotics) جو استعمال بيماري جي علاج جي وقت ڪيو ويندو آهي. جڏهن تہ ويڪسين خیال آڌرڀاءُ جي طور تي ڏني ويندي آهي. وڌيڪ هي هيئن آهي تہ (Antibiotics ۾ Bacteria) سان وڙهڻ جي خاصيت هوندي آهي. هي (Viruses) جو ڪجھ نٿيون بگاڙي سگهن.