فضائي ڌوڪو سرعام

فضائي ڌوڪو سرعام

”دريا خان“

اوهان اهو تہ ٻڌو هوندو تہ زندگي ۾ ڌوڪو ڏيڻ لاءِ ڪيترائي ماڻهون ايندا آهن جيڪي ڏک جو سبب بڻجندا آهن پر ڇا اوهانکي اها خبر آهي تہ زميني فضا، جنھن جي وجھ سان ان سياري تي جاندار موجود آهن، بہ اسانکي ڌوڪو ڏيندي آهي.! جي بلڪل، جيڪا شيءِ اسان زميني مٿاڇري تي ڏسندا آهيون، اصل ۾ ان جڳھ تي ڪا شيءِ موجود ناهي هوندي، اهو ڪو سازشي نظريو ناهي بلڪي ان ڳالھ کي سائنس بہ ثابت ڪندي آهي، ڪيترن ئي ماڻھن پنھنجي ننڍپڻ ۾ اهو تجربو لازمي ڪيو هوندو تہ، جيڪڏهن هڪ گلاس ۾ پاڻي ڀري ڪري ان ۾ ڪنھن بہ روشن شيءِ کي ڏٺو وڃي تہ ان شيءِ جي شڪل گھڻي بگڙيل ڏسڻ ۾ ايندي، انکان سواءِ اها شيءِ بہ ڏٺي ھوندي تہ جيڪڏهن اوهان پاڻي سان ڀريل گلاس ۾ هڪ پنسل وجھو تہ ڏسڻ ۾ ائين لڳندو جھڙوڪ پنسل اڌ مڙيل هجي پر جڏهن اوھان پنسل کي پاڻي مان ٻاهر ڪڍيو ٿا تہ اوهانکي پنسل پھريان جيان سڌي ئي ملندي،

 تہ اهڙو ڇا آهي جو هڪ ئي شيءِ جون ٻہ صورتون اسانکي ڏسڻ لاءِ ملنديون آهن؟ سائنسدانن ان عمل کي”ڪرڻن جي موڙ Refraction“ جو نالو ڏنو آهي. سائنسي اصطلاح ۾ Refraction هڪ اهڙو عمل آهي جنھن موجب جيڪڏهن روشني هڪ واسطي Medium کان ٻئي واسطي ۾ داخل ٿيندي تہ اها هڪ سڌ ۾ نہ رهندي بلڪي هڪ مخصوص زاويي ۾ مڙي ويندي، پر هڪ شيءِ ۾ روشني جي شعائن جو زاويو هڪ ئي رهندو آهي، واسطو  ڪا بہ شيءِ ٿي سگھجي ٿي جنھن ۾ گيس، پاڻياٺ حالت ۽ سخت شيون شامل آهن، اسان سڀ ڄاڻون ٿا تہ زميني فضا ۾ ڪيتريون ئي گيسون موجود آهن ۽ ان سان گڏ آبي بخارات بہ موجود آهن ان لاءِ جڏهن روشني زمين جي فضا ۾ داخل ٿيندي آهي تہ ان ۾ بہ هڪ کان ٻئي جڳھ جي جھڪڻ جو عمل ٿيندو آهي جنھن کي”فضائي Atmosphere Retraction“ چيو ويندو آهي، روشني جيئن ئي فضا ۾ داخل ٿيندي آهي تہ اها تقريبن 0.0567 ڊگري جي زاويي تي مڙي ويندي آهي مثال جيڪر اوهانکي سج آسماني گھيري افق کان 20.567 ڊگري مٿان کان ڏسڻ ۾ اچي تہ حقيقت سج  آسماني گهيري افق کان 20 ڊگري مٿان کان هوندو، هي 0.567 ڊگري جو فرق فضا جي وجھ سان پيدا ٿيندو ان لاءِ سائنسدان جڏهن بہ فلڪياتي حساب ڪندا آهن تہ اهوئي ان فرق کي ضرور نظر ۾ رکندا آهن ڇالا جي ان ٿوري بہ فرق جي وجھ سان گھڻيون وڏيون تبديليون ٿي سگھن ٿيون، مثال جڏهن زمين کان”جونو“ خلائي گاڏي کي سياري جوپيٽر تائين اماڻيو ويو تہ سائنسدانن انجي وڃڻ جو رستو اڳ ئي ڪاغذ تي ٺاهي ڇڏيو هو جنھن ۾ اهو فرق بہ غور هيٺ ورتو ويو، جيڪڏهن هي 0.567 ڊگري جو فرق نظر انداز ڪيو وڃي تہ خلائي گاڏي سياري جوپيٽر کان هٽي ڪري ڪنھن ٻئي پاسي هلي وڃي ها. انهيءَ طرح هي ڳالھ بہ گھڻي حيرت جوڳي آهي تہ سج جي وقت جيڪڏهن اسانکي سج عين آسماني گھيري افق تي يعني زيرو ڊگري زاويي تي نظر اچي رهيو هجي ۽ جيڪڏهن اسان هي نظارو بنا فضا جي ڏسون تہ سج جو آسماني گھيري افق کان 0.567 ڊگري هيٺ ڏيکاربو، يعني اسانجي پاسي اڃان آيو ئي نہ هوندو، اها ئي ڳالھ سج جي ٻئي پاسي جي لاءِ بہ صحيح آهي تہ جڏهن اسان سج کي آسماني گھيري افق تي ڏسندا آهيون تہ اصل ۾ اهو آسماني گهيري افق کان هيٺ وڃي چڪو هوندو آهي، ان سان گڏوگڏ اڄ اسانکي اهو پتو آهي تہ زمين جي گهمڻ جي رفتار ايتري آهي جو زميني مٿاڇري ۾ سج اسانکي 0.25 ڊگري جو ذاويو هڪ منٽ ۾ پورو ڪندي ڏيکاربو آهي ان حساب سان سج 0.567 ڊگري جو زاويو تقريبن ٻہ کان ٽي منٽ ۾ پورو ڪندو. هاڻي جي اسان مٿي ڏنل مثال کي ئي وٺون تہ ان طرح اسانکي اهو پتو پوندو تہ سج حقيقتن ٻئي پاسي ٿيڻ کان 2.5 منٽ اڳ ئي آسماني گھيري افق تي ڏيکاربو آهي ۽ انهيءَ طرح شام جي وقت سج حقيقتن ٻئي پاسي ٿيڻ جي 2.5 منٽ کانپوءِ بہ اسانکي آسماني گهيري افق تي ڏيکاربو آهي انهيءَ طرح پوري ڏينھن جي گذرڻ ۾ 5 منٽ جو اضافو ٿي ويندو آهي، ڪجھ ماڻھن جي ذهن ۾ اها ڳالھ هلي رهي ھوندي تہ جيڪڏهن اسانجي فضا اسانکي نظر جو ڌوڪو ڏئي ڪري ڏينھن جو دورانيو 5 منٽ وڌائي سگھي ٿي تہ ڇا اسان جيڪو سج صبحو جو نظر ۽  ٻئي پاسي وڃڻ جي وقت جو حسابن جي ذريعي ڪڍيندا آهيون اهو اصل ۾ سج صبحو جو نظر طلوع ۽ ٻئي پاسي وڃڻ جو وقت هوندو آهي يا فضا جي موجودگي ۾ سج صبحو جو نظر ۽ ٻئي پاسي صبحو سانجھي جي وقت ڪڍيندا آهيو پر جيڪڏهن اسان خلا ۾ ڪو مشن اماڻيو هجي تہ ان خلائي گاڏي جي لاءِ رستي جي چونڊ ڪندي اهو فرق حسابن مان ڪڍيو ويندو آهي تہ جيئن اسانکي ڪنھن بہ فلڪياتي جسم جي اصل جڳھ خبر پئي، ائين اهڙي ڪا شيءِ ناهي جنھن بابت انسان غور ۽ فڪر نہ ڪري ڇالا جو انساني دماغ ڪائنات جي کوجنا ۾ جيسي آهي تيسي مصروف رهندو

سپر نووا

ڪرونا وائرس ڇا آهي؟

هبل دوربين جون تيرهن ڪاميابيون

سج جي قطبين جو مشاهدو ڪرڻ جي لاءِ خلائي مشن روانو

سج جي قطبين جو مشاهدو ڪرڻ جي لاءِ خلائي مشن روانو

”دريا خان“

يورپي خلائي ايجنسي ESA ۽ آمريڪي NASA سج جي قطبين جو مطالعو ڪرڻ جي لاءِ پنھنجو گڏيل خلائي مشن”سولر آربٽر“ روانو ڪري ڇڏيو خصوصي انتطامين سبب اهو 600 سو ڊگري سينٽي گريڊ جيترو شديد ۽ پگهلائندڙ پد بہ برداشت ڪري سگھندو 9 فروري 2020ع جو خلا ۾ ڇڏيل اهو مشن اڳيئن ٻن سالن ۾ سج جي گھڻو ويجھو پهچي ويندو ۽ پوءِ سج جي قطبين اتر ۽ ڏکڻ قطب جي مشاهدن جي شروعات ڪندو واضع رهي تہ اهو پھريون خلائي مشن آهي جنھن کي خاص ڪري سج جي قطبين جي ويجھو مشاهدو ڪرڻ جي لاءِ روانو ڪيو ويو آهي 

سولر آربٽر جا اوزار خصوصي طور ان طرح ڊيزائن ڪيا ويا آهن جو هي گھڻو پد برداشت ڪري سگهن، پنھنجي سفر جي دوران هي سج کان 26 ملين ميل تقريبن 4 ڪروڙ 20 لک ڪلوميٽر جي گهٽ ۾ گھٽ فاصلي تي رهندو انجي قطبين جي ويجھو لڳاتار چڪر لڳائيندو رهندو 

جسامت جي اعتبار سان هي هڪ ننڍي بس جيترو آهي جنھن ۾ شمسي ڦنڊڪن، پلازما تي مشتمل شمسي ڪرھ هوائي سج جي مقناطيسي ميدان ۽ ان طرح ٻين ڪيترن شين جي باري ۾ معلومات جمع ڪرڻ جي لاءِ ڏھ مختلف قسم جا اوزار لڳايا ويا آهن

شديد گرمي برداشت ڪرڻ جي لاءِ ان تي ٽيٽانيم جي وڏي چادر موجود آهي جنھن تي خاص طرح جا مادا” سولر بليڪ“ جي تھ چاڙهي وئي آهي جنھن سبب اهو 600 سو ڊگري سينٽي گريڊ جيترو شديد پد حرارت برداشت ڪري سگھندو

واضح رهي تہ سج جا قطب هر يارهن 11 سال ۾ ڦري ويندا آهن جنھن کانپوءِ شمسي سرگرمي جي هڪ نئي چڪر جي شروعات ٿيندي آهي شمسي چڪر جا اثرات اسانجي زمين تي بہ ٿيندا آهن ان لاءِ شمسي قطبين جي باري ۾ ڄاڻي ڪري اسان نہ صرف سج بلڪي پاڻ پنھنجي سياري زمين جي ٻين ڪيترن رازن کان بہ پڙدو کڻي سگهنداسين

Mars rover 2020 mission

ڇا ٿيندو جيڪڏهن اسان مريخ تي رهون تہ

MB Sindhi PC keybord

ايم بي سنڌي ڊائونلوڊ ڪرڻ لاءِ هيٺينءَ لنڪ تي ڪلڪ ڪريو

Download MBsindhi

حاضر دماغ

حاضر دماغ

”امتياز علي“

مشھور رياضي دان ۽ سائنس دان البرٽ آئن اسٽائن جڏهن ڪٿي ليڪچر ڏيڻ ويندو هو تہ ان جو ڊرائيور ھال جي پڇاڙ ۾ ويھي ليچڪر ٻُڌندو هو. هڪ چڪر ڪنھن يونيورسٽي ۾ ليڪچر ڏيڻ لاءِ جڏهن گاڏي ۾ ويٺو تہ ڊرائيور چيو

”جناب! مان اوهان جا ليڪچر ٻُڌي ٻُڌي تنگ ٿي پيو آهيان، سچ هي آهي تہ  مون کي اوهان جا ليڪچر ياد ٿي ويا آهن“.

اهو ٻُڌي آئن اسٽائن چيو

”ٺيڪ آهي، اڄ جنھن يونيورسٽي ۾ منھنجو ليڪچر آهي اتفاق سان اهي مون کي سُڃاڻندا ناهن، انهي ڪري منهنجي جڳھ تون ليڪچر ڏيئي ڇڏ“.

وڌيڪ زور ڪرڻ تي ڊرائيور مڃي ويو. پوءِ ڊرائيور آئن اسٽائن ۽ اصلي آئن اسٽائن ڊرائيور ٿي ويٺو.

ڊرائيور يونيورسٽي ۾ تمام بھترين طريقي سان ليڪچر ڏنو. ليڪچر ڏيڻ کان پوءِ هڪ شخص نقلِي آئن اسٽائن کان پڇيو

” جناب! توهان ليڪچر ۾ جيڪو فلاڻو فارمولو ٻُڌايو آهي، اهو مون کي صحيح طرح سمجھ ۾ ناهي آيو، مھرباني ڪري وضاحت ڪريو“.

نقلي آئن اسٽائن چيو

”جناب!  هي فارمولو ايترو تہ آسان آهي جو اهو منھنجو ڊرائيور بہ اوهان کي سمجهائي سگهي ٿو“.

اهو چئي هن ڊرائيور کي آواز ڏنو ۽ چيو

” اچو ۽ هن صاحب کي فلاڻو فارمولو سمجهائي ڇڏيو.“

#ScienceJeDuniya

آئنسٽائين جو نظریو اضافیت

آئنسٽائين جو نظریو اضافیت

 حصو پهريون

“دريا خان سنڌي”

(Albert Einstein Theory of Relativity)

يونيورس جنھن جي شروعات تقريبن 13 ارب سال پھريان يعني بگ بينگ سان ٿئي جتي اڄ يونيورس ۾ اربين گيلڪسيز آهن ۽ انھن ئي گيلڪسيز ۾ اسانجي گيلڪسي يعني ملڪي وي آهن جيڪا تقريبن ٻہ سئو کان چار ملين ستارن ۽ انٽر اسٽيلز ميڊيم interstellar medium تي ڀري پئي آهي 

ملڪي وي ڪهڪشان ۾ اسانجي ستارن يعني سج بہ گهمي رهيو آهي جنھن جي ويجھي اٺ سيارا گردش ڪري رهيا آهن ان منجھان هڪ سيارو اسانجي زمين بہ آهي جتي زندگي هر جڳھ موجود آهي سمنڊ خشڪي ۽ فضا ۾ هر جڳھ زندگي جي انس موجود آهي جتي زندگي جو سفر هلندڙ آهي 

حرڪت، چرپر Motionحرڪت هڪ اهڙو لفظ آهي جيڪو گھڻا راز ۽ قانون پنھنجي اندر لڪائي ويٺو آهي اها حرڪت يا رفتار ڀلي ڪنھن بہ شڪل ۾ ڇو نہ هجي زمين تي حرڪت ڪندي ڪنھن آبجيڪٽ جي شڪل ۾ هجي يا ڪائنات ۾ حرڪت ڪندي ستارن ۽ سيارن جي شڪل ۾ هجي يا وري روشني جي صورت ۾ هجي يا وقت جي شڪل ۾ حرڪت يا رفتار کي ڄائڻ جي ڪوشش صدين پھريان شروع ٿي ۽ گھڻا راز کلڻ لڳا اڄ کان ٻہ هزار سال کان بہ پھريان هڪ يوناني فلاسفر ارسطو ٻڌايو تہ حرڪت يا رفتار کي قائم رکڻ جي لاءِ طاقت ضروري آهي يعني جڏهن ڪنھن شي تي طاقت لڳندي اهو تڏهن ئي حرڪت ڪندي ارسطو چيو تہ زمين ڪائنات جي مرڪز ۾ موجود آهي سج ۽ سڀهي فلڪي جسامت زمين جي ويجھي گهمندا آهن جيئن تہ ارسطو جو هي خيال غلط هيو پر ان ماڻھن جي اندر ڪائنات کي ڄائڻ جي دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي انکان پوءِ نڪولسڪوپر Nicolas Copernicus ارسطو جي خيالن کي غلط ثابت ڪيو ۽ ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ ڦرندا آهن ٿوڙي عرصي کانپوءِ جوهن ڪيلپر ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ نہ بلڪي بيضوي مداري ۾ گهمندا آهن

سوالن جا جواب ۽ جوابن کي نيا سوال ڏيندي فزڪس ۾ هڪ انقلاب آيو ۽ دنيا حرڪت جي قانونن کي هڪ نئي نالي سان ڄاڻن لڳي اهوئي هيا سر آئزڪ نيوٽن نيوٽن پنھنجي ڪتاب principia methmatica جي ذريعي ٻڌايو تہ ڪوبہ آبجيڪٽ حرڪت ۽ ساڪن حالت ۾ تڏھن رهي سگھجي ٿو جڏهن انتي ٻاهر جي قوت نہ لڳائي وڃي ٻاهر جي قوت ان آبجيڪٽ جي رفتار کي وڌائي بہ سگھي ٿي ۽ گھٽائي بہ سگھي ٿي

ھاڻ حرڪت ۽ انجي قانونن سان گڏ هڪ ٻيو بہ سوال اٿيو تہ حرڪت يا رفتار جو تعين ڪيئن ڪيو وڃي

مثال جي طور تي ٻہ ريلون هڪ ئي سمعت ۾ سئو ڪلو ميٽر في ڪلاڪ جي رفتار سان وڃي رهيو هجن تہ انھن ريلن ۾ ويٺل ماڻھن کي ٻئي ريل بيٺل نظر ايندي 

جڏھن تہ پليٽ فارم تي بيٺل ماڻھن کي اها ريل 100km/h ڪلاڪ جي رفتار سان هلندي نظر ايندي هاڻ سوال اهو آهي تہ ريل جي رفتار کي ڪنھن ماڻهو جي حساب سان مڃون وڃي.؟ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جي حساب سان يا پليٽ فارم تي ويٺل ماڻھن جي حساب سان جواب هيو ٻہ ئي پنھنجي پنھنجي جڳھ صحيح آهن ڪنھن آبجيڪٽ جي رفتار جي پيمائش ڪرڻ واري جي پوزيشن تي ڊپينڊ ڪندي آهي تہ ڇا اهو ساڪن حالت ۾ بيٺل پيمائش ڪري رهيو آهي يا حرڪت يعني موشن motion state ۾ يا وري ائين سمجهو تہ زمين تي جيڪي جبل موجود آهن اهي زمين جي حساب سان ساڪن حالت ۾ آهن پر زمين سج جي گڙد گھمي رهي آهي تہ هي جبل بہ زمين سان گڏ سج جي گڙد گھمي رهيا آهن جنھن جڳھ کان ڪنھن بہ آبجيڪٽ جي رفتار معلوم ڪئي وڃي ان جڳھ کي frame of reference جو نالو ڏنو ويو جڏهن اهو مڃون ويو تہ رفتار مطالق خودمختيار ناهي بلڪي مائٽ، لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندي آهي تہ ان سان گڏ هڪ ٻيو سوال جڙي ويو ڇا فزڪس جا سڀ ئي قائدا رفتار جي طرح لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندا.. سترهين صدي ۾ گليليو فزڪس ۾ يعني uniform motion ۾ فزڪس جي قانون نہ بدلبا گليليو ۽ نيوٽن جي زماني مان classical theory of relativity

19صدي جي آخر تائين فزڪس جي دنيا ۾ پنھنجو روعب ڄمائي رکيو پر تڏهن تائين جڏهن Maxwell نالي سائنسدان پنھنجي اليڪٽرو ميگنيٽ ٿيوري جي ذريعي هي ثابت ڪري ڇڏيو تہ هڪ اهڙي رفتار بہ آهي

جيڪا مطلق خودمختيار آهي ۽ اها آهي روشني جي رفتار هاڻ سوال اهيو پيدا ٿي ٿو تہ آواز ان قسم جي ٻين لھرن جي طرح روشني ڪيئن ميڊيم مان گذرندي آهي تہ نيوٽن پاران هڪ ميڊيم جو تصور ڪيو جنھن کر ايٿر either جو نالو ڏنو ويو پر ايٿر کي سچ چوڻ جو مطلب هيو زمين سان گڏ انجي رفتار سان گھمندي ايٿر جي سمعت ۾ روشني جي رفتار ۽ ٻئي سمعت ۾ روشني روشني جي رفتار ۾ فرق اچڻ گھرجي پر ائين نہ ٿيو ماڪل سن ۽ مورلي نالي سائنسدانن پاران هڪ تجربو ڪيو ويو جنھن کي مائيڪل سن مورلي ايڪسپرمنٽ جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انھن نتيجو ڪڊهيو تہ روشني جي رفتار ٻن مختلف سمعتن ۾ هڪ ئي آهي انجو مطلب اهيو ٿيو تہ ايٿر نالي ڪو ميڊيم موجود نہ آهي يعني روشني جي رفتار ڪنھن ميڊيم جي relative ناهي بلڪي absolute آهي ۽ هر سمعت ۾ هڪ جھڙي آهي 19 صدي جي آخر ۽ 20 صدي جي شروعات جو وقت سائنسدانن جي هلچل جو وقت هيو نيوٽن جي چوڻ هيو تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ڪنهن فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ناهن ڪندا نيوٽن موجب هي ٻئي invariant quantity آهن يعني انھن کي تبديل نٿو ڪري سگھجي پر روشني جي رفتار constant جي پهلي هڪ سائنسدان جي دماغ ۾ اهڙي هلچل مچائي تہ ان سان پيدا ٿي انجي سوچ نيوٽن جي قائدن کي هلائي ڇڏيو 

ان سائنسدان جو نالو هيو البرٽ آئنسٽائين 1905ع ۾ جرمني ۾ آئنسٽائين جا چار ريسرچ پيپر ڇپيا جن مان هڪ electrodynamics of The moving body جيڪو بعد ۾ special theory of relativity جي نالي سان ڄاتو ويو آئنسٽائين جي relativity ۾ ٻن قسم جي تصور هيا هڪ relativity of space ۽ ٻيو relativity of time آئنسٽائين ٻڌايو تہ زمان مڪان اسپيس ۽ ٽائيم ٻئي variant آهن انھن پنھنجي رياضي کي ڪلڪيوليشنز جي ڊريعي ثابت ڪيو تہ ڪنھن جسم جي لمبائي ٻہ مشاهدو ڪرڻ وارن جي ويجھي مختلف ٿي سگھجي ٿي آئنسٽائين جي ان concept کي length contraction جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انکي سمجھڻ جي لاءِ مڃي وٺجي تہ ڪو ٻہ مشاهدا ڪرڻ وارو آهن پھريان هلندڙ گاڏي ۾ آهن ۽ ٻيون رستي جي ڪناري تہ بيٺو آهي جڏهن گاڏي روشني جي رفتار سان گڏ اتان کان گذرندي تہ پنج ميٽر جي اها گاڏي سڪڙجي ڪري اڌ ميٽر کان بہ گهٽ ٿي ويندي پر گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي ان شي جو ڪڏهن بہ احساس نہ ٿيندو تہ گاڏي سا گڏوگڏ انجو جسم بہ سڪڙجي ڪري گھڻو گھٽ ٿي ويو آهي ان موجب رستي تي بيٺل ماڻھو ۽ انجي ويجھي واريون شيون سڪڙجي ويون آهن 

    

آئنسٽائين موجب هي length contraction ٻنھي مشاهدو ڪندڙ جي فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ڪري ٿي آئنسٽائين جي اسپيشل ٿيوري آف ريليٽوٽي جو ٻيو concept هيو ٽائيم ڊليشن يعني ٻن مشاهدي ڪرڻ وارن جون گھڙين جو ٽائيم بہ الڳ الڳ ٿي سگھجي ٿو آئنسٽائين موجب ڪنھن بہ شي يا فريم آف ريفرنس جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر ٿي وڃي تہ ان آبجيڪٽ يا فريم آف ريفرنس جو ٽائيم سست ٿي ويندو زمان ۽ مڪان اسپيس ۽ ٽائيم جي ان variation کي اسان پنھنجي عام زندگي ۾ محسوس ناهيو ڪري سگھندا ڇوجو اسانجي رفتار روشني جي رفتار جي مقابلي ۾ ڪجھ بہ نہ آهي جيئن تہ 300000km/سیڪنڊ آهي آئنسٽائين پنھنجي اسپيشل ٿيور آف ريليٽوٽي ۾ صدين کان موجود زمان مڪان اسپيشل ۽ ٽائيم جي absolute هجڻ جي تصور کي غلط ثابت ڪري تہ ڇڏيو پر جيئن تہ چوندا آهن سائنس جا ٽي طريقيڪار هوندا آهن

1 پرنسپل

2 ايڪسپرمنٽ

 3 ريزلٽ

حصو ٻيو

ھاڻي مشڪل هئي تہ ٽائيم جي تبديلي کي تجرباتي طور تي ڪيئن آزمايو وڃي آئنسٽائين جي ان رياضياتي حل ڪيل پرنسپل تي 1977ع ۾ ناسا هڪ تجربو ڪيو انھن هڪ سيٽلائيٽ تي ڪجھ گاڏيون ڇڏيون انھن گاڏين کي ڇڏڻ وقت انھن جو ٽائيم زمين جي ٽائيم سان موجب ڪري ڇڏيو انھن گاڏين کي زمين جي گردش سيٽلائيٽ سان گڏ ڪجھ چڪر لڳائڻ کانپوءِ واپس زمين تہ آنڌو ويو ۽ انھن جو ٽائيم ڏٺو ويو تہ نتيجو حيران ڪندڙ هيو انھن گھڙين جو ٽائيم زمين جي گهڙين جي ٽائيم کان آهستي هلي رهيو هيو ۽ هي آئنسٽائين جي relativity اضافيت جي وجهہ سان ئي هو آئنسٽائين هڪ اهڙو سائنسدان هيو جيڪو پنھنجي قابليت کي تصور ۾ جنم ڏيندا هيا ۽ ان رياضي جي فارمولي ۽ ڪجھ equations مساواتن جي ذريعي ثابت ڪندا هيا جن کي بعد ۾ سائنسي تجربي طور تي صحيح پائيندا هيا
انڪري آئنسٽائين ٻين سائنسدانن کان مختلف مڃيا ويندا هيا 1905ع جي ويجهي آئنسٽائين پاران special theory of relativity جو اخباري ڪالم لکيو ان وقت اهوئي Swiss Patent جي آفيس ۾ ڪلارڪ هيٺ ڪم ڪري رهيا هيا اهو ئي وقت هيو جڏهن انھن relativity اضافيت جي اسپيشل ٿيوري کي اڳتي وڌائيندي هڪ ٻئي شيء ڏني جيڪا هڪ ننڍي فارمولي جي صورت ۾ انھن جي نالي سان گڏ ھميشہ جي لاءِ جوڙي وئي ۽ اهو فارمولو هيو E=mc^2 انجو مطلب هيو تہ مادو توانائي ۾ ۽ توانائي مادي ۾ بدلجي سگھجي ٿي
E=mc^2
ان ئي مساوات ڪارڻ دنيا ايٽومڪ انرجي کي ڄاڻي سگھي جنھن سان بعد ۾ سائنسدانن ايٽم بم ٺاهيا
آئنسٽائين تہ اهو ثابت ڪري ڇڏيو تہ اسپيس ٽائيم زمان ۽ مڪان مطلق خودمختيار absolute نہ آهن پر هاڻي انھن جي سامھون هڪ ٻيو سوال هيو تہ نيوٽن موجب ٻن مساواتن جي وچ جو gravitational field ڪشش ثقل stationary ساڪن هوندي آهي ۽ هي زمين ۽ سج تہ بہ مڙيل آهي جيڪڏهن اهيو تصور ڪيو وڃي تہ سج هڪ دم فنا ٿي وڃي تہ زمين انهي محل پنھنجي مداري کي ڇڏي ڪري خلا ۾ گم ٿي ويندي ڇوجو سج سان گڏ انجي ڪشش ثقل ختم ٿيڻ جو اثر زمين تي يڪدم ٿيندو پر زمين تہ ان ڳالھ جو پتو اٺن منٽن کانپوءِ پوندو ڇوجو سج جي روشني کي زمين تائين اچڻ ۾ پڻ اٺ منٽ لڳندا آهن
انجو مطلب اهيو ٿيو تہ سج جي ڪشش ثقل جي اثر جو پتو زمين تي سج جي روشني پھچڻ کان پھريان لڳي ويندو
۽ هي ڳالھ relativity اضافيت جي اسپیشل ٿیوری تي پوري نٿي لھي ڇوجو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي موجب ڪابہ فزڪس انٽريشن روشني جي رفتار کان تيز سفر نٿي ڪري سگھي ھاڻي آئنسٽائين جي سامھون اهيو سوال هيو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي ۽ نيوٽن جي gravitational laws جي وچ ۾ بيٺو هيو پر چوندا آهن نہ سائنس جون غلط وضاحتون ئي صحيح نظريات جو رستو ڏيکارينديون آهن جيڪڏهن هي غلط آهي تہ پوءِ سچ ڇا آهي ان مثال کي حل ڪرڻ جي لاءِ سائنسدانن ۾ هلچل ٻيھر شروع ٿي وئي ۽ ڏهن سالن کانپوءِ يعني 1919ع ۾ جيڪي نتيجا سامھون آيا اهوئي حيران ڪندڙ هيا آئنسٽائين پاران اهيو دعوا ڪئي وئي تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ۾ ڪنھن بہ ڳري جسم جي موجودگي جي وجهہ سان curvature يعني خم موڙ پيدا ٿي ويندو آهي جنھن جي وجهہ سان ڪشش ثقل پيدا ٿيندي آهي آئنسٽائين ٻڌايو تہ ڪشش ثقل زمان ۽ مڪان جي جيوميٽري تي اثر انداز هوندي آهي جنھن سان ٻن عتراضن جي وچ جو گھٽ مان گھٽ فاصلو هڪ سڌي لڪير جي بجائي curved يعني مڙيل هوندو آئنسٽائين جي curved Space theory کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ انجو رستو سڌو نہ بلڪي curved يعني مڙيل هوندو آهي ۽ انهيءَ curved Path جي وجهہ سان هوائي جھاز ڪراچي کان آمريڪا جو گھٽ ۾ گھٽ فاصلو طئي ڪندو آهي ڇوجو زمين گول آهي ۽ ان تي جيڪا جيوميٽري هلندي آهي اها curved آهي
آئنسٽائين ٻڌايو تہ روشني تہ سڌي ئي هلندي آهي پر ڪنھن آبجيڪٽ جي ڪشش ثقل جي وجهہ سان خلا ۾ جيڪا curve موڙ پيدا ٿيندي آهي انکان گذرڻ کانپوءِ روشني بہ مڙئي ويندي آهي ڪشش ثقل جي وجهہ سان روشني جي مڙڻ وارو دعوو ۽ ان سان اهيو ثابت ڪرڻ تہ خلا ۾ موڙ آهي آئنسٽائين جي ٻئي ٿيوري جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي
هئي جنھن ڪشش ثقل گريوٽي کي سمجھڻ ۽ پرکڻ جو نظريو ئي بدلائي ڇڏيو
آئنسٽائين جي ان جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي نيوٽن جي gravitational laws کي بہ هارائي ڇڏيو آئنسٽائين چيو تہ ٽائيم خلا اسپيس کان مڪمل طور تي الڳ ۽ independent آزاد خودمختيار نہ ٿي ڪري هڪ combined object جي صورت ۾ آهي جنھن کي زمان ۽ مڪان چئبو آهي
آئنسٽائين جي ان اسپيس ٽائيم جي ڦيري کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ هڪ چادر وٺي ڪري چئن پاسن کي ڪنھن جڳھ تي ٻڌي ڇڏيو جنھن سان اها ڇڪجي سڌي ٿي وڃي هاڻ انجي مٿان هڪ فٽ بال رکيو تہ ان سڌي چادر ۾ هڪ curve يعني کڏو يا ڦيرو ٺهي ويندو هاڻ هڪ ٻئي ننڍڙي ڪرڪيٽ جي بال کي ان چادر تي رکيو تہ وڏي بال سان چادر ۾ پيدا ٿيل curve موڙ ۾ ننڍو بال ڪرڻ لڳندو ۽ ان وڏي بال سان ٽڪرائجي ٻيهجي ويندو هاڻ جيڪڏهن ان چادر کي اسپيس ٽائيم مڃجي ۽ فٽ بال کي زمين تصور ڪجي تہ ان زمين جي وجهہ سان اسپيس ٽائيم ۾ جيڪو curve موڙ پيدا ٿيندو انکي ڪشش ثقل gravity چئبو آهي هر آبجيڪٽ پنهنجي هجم موجب اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ بہ ايترو وڏو ڪندو جنھن جي وجهہ سان انجي ڪشش ثقل بہ وڌيڪ هوندي ان لاءِ زمين جي مقابلي جو هجم جي وزن سان وڏا سيارا آهن انجي ڪشش ثقل بہ زمين کان وڌيڪ هوندي آهي آئنسٽائين روشني جي موڙ ۽ اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ کي ثابت ڪري نيوٽن کي غلط ثابت تي ڪري ڇڏيو پر هي ڳالھ بہ هئي تہ انجو تجربو experiment ڪيئن ڪيو وڃي 1919ع ۾ ڪجھ برٽش سائنسدانن سج گرھ جي ٽائيم جون ڪجهہ تصويرون وٺي رهيا هيا تہ انھن کي هڪ اهڙي ستاري جي تصوير نظر آئي جنھن جي پوزيشن حقيقت ۾ سج جي پويان لڪيل هئي ۽ ائين ان لاءِ ٿيو ڇوجو ان ستاري مان نڪرندڙ روشني سج جي ڪشش ثقل جي وجهہ مان مڙيل ۽ انجي تصوير ان ستاري جي اصل پوزيشن کان هٽي ڪري نظر آئي
ڪمال جي ڳالھ هئي تہ آئنسٽائين جي تصوراتي نظري ۽ ميٿاميٽيڪل حساب هڪ دفعو ٻيهر سچ ثابت ٿئي ۽ آئنسٽائين جي ان نظري ڪائنات جا گھڻا راز پڌرا ڪيا جنھن جي وجهہ سان بليڪ هول جھڙن تصورن جنم ورتو جتي ڪشش ثقل ايتري گھڻي هوندي آهي جو روشني بہ اتان کان نڪري ناهي سگھندي آئنسٽائين جي اسپيس ٽائيم ٿيوري جي بنياد تي سائنسدانن ٽائيم ٽريول جو تصور ڪيو تہ ڇا اسان مستقبل ۾ وڃي سگھون ٿا
اسٽيفن هاڪنگ گذريل دور جا مشهور سائنسدان آهن بگ بينگ ۽ بليڪ هولز جھڙين اصلاحاتن کي سمجھاڻ وارا اسٽيفن هاڪنگ ٽائيم ٽريول جي لاءِ هڪ اهڙي ٽرڪ جو تصور ڪيو جيڪا زمين جي ويجهي ٺھيل هجي ۽ ان ٽرڪ تي هلندڙ سپر فاسٽ ريل جي اسپيڊ km/sec 300000 يعني روشني جي رفتار جي برابر هجي تہ اها ريل
زمين جي ويجهي چڪر لڳائڻ شروع ڪندي جيڪا هڪ سيڪنڊ ۾ زمين جي گردش جا ست چڪر مڪمل ڪندي جنھن ۾ ويٺل ماڻھون مستقبل ۾ تہ وڃي سگهندا پر واپس نٿا اچي سگھن يعني ون وئي ٽڪيٽ ٽو دي فيوچر
جڏھن ريل جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر پھچي وڃي تہ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جو ٽائيم سست ٿي ويندو ۽ انھن مسافرن جي سوچڻ سمجھڻ جي صلاحيت ۽ انھن جي جسم ۾ خلين جي اندر ڪيميڪل ري ايڪشن بہ گھڻو سست ٿي ويندو ۽ ريل ۾ ويٺل ماڻھن موجب زمين جو ٽائيم گھڻو تيزي سان گذرندي محسوس ٿيندو ايترو تيز جو ريل جا لمحا زمين جي سالن ۾ بدلجي ويندا جڏهن اها ريل بيهجي ويندي تہ انھن ماڻھن جي ڪجھ ڪلاڪن جي سفر جي دوران زمين تي سئو سال کان بہ وڌيڪ جو عرصو گذري چڪو هوندو ۽ اهوئي ماڻھو پاڻ کي مستقبل ۾ محسوس ڪندا شروعات کان وٺي اڄ تائين فزڪس جي ان سفر تي نظر وڌي وڃي تہ هي ڏسڻ ۾ ايندو تہ جيترا بہ سائنسدان هيا انهن ۾ ڪجھ سائنسدانن جا نظريا غلط ٿيا ۽ ڪجھ صحيح ثابت ٿيا پر هڪ ڳالھ جيڪا سڀني کان مختلف آهي هڪ قانون جيڪو سڀني اپنايو اهو قانون آهي nature ۽ انجي قانونن کي پرکڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ جڏهن تائين ان قانون کي فالو ڪيو ويندو فزڪس جو هي سفر ائين ئي جاري ساري رهندو.
#TheoryOfRelativity #ScienceJeDunya 

ڇا ٿيندو جيڪڏهن اسانجو سج اوچتو گم ٿي وڃي تہ پوءِ

ڇا ٿيندو جيڪڏهن اسانجو سج اوچتو گم ٿي وڃي تہ پوءِ

”دريا خان“

اسان مان گھڻا ماڻهون ھميشہ سائنس کي سمجھي ڪري پڙهندا آهن، ڪڏهن ڪڏهن انھن جو شوق ان ڀاڱي وڌي ويندو آهي جو اهوئي اهڙا سوال ڪندا آهن، جيڪي ظاهري طور بہ معني لڳندا آهن پر انھن جي پٺيان لڪيل سائنس جو علم هر دلچسپي رکندڙ ماڻهون کي هجڻ گھرجي، ان مان هڪ گھڻو ئي مشھور سوال آهي تہ، ڇا ٿيندو جيڪڏهن سج اوچتو گم ٿي وڃي، هتي اوهان ان سوال جو جواب ڄاڻي حيران ٿي ويندا، جيڪڏهن سج اوچتو گم ٿي وڃي تہ ڇا ٿيندو؟ ان سوال جا ٻہ پاسا آهن، پهريون هي تہ ان جو نظارو ڪيئن هوندو.! ۽ ٻيو هي تہ ان سان زمين تي موجود سڀني جاندارن تي ڇا اثر پوندا.! جيڪڏهن اوچتو سج گم ٿي وڃي تہ تڏهن بہ زمين تي زميني واسين کي انجي خبر بہ نہ پوندي ۽ انجي روشني انھن تائين ايندي رهندي، اها روشني اٺ منٽن تائين جاري رهندي، اسان ڄاڻون ٿا تہ خلا ۾ روشني تقريبن ٽي لک ڪلو ميٽر في سيڪنڊ ھوندي آھي، ۽ زمين کان سج تائين جو ويجھو پنڌ پندرهن ڪروڙ ڪلو ميٽر آهي تہ ان پنڌ کي پورو ڪرڻ ۾ روشني کي اٺ منٽ جي دوري پوري ڪرڻي پوندي آهي. سج کان روشني جيڪا اوهان هن وقت ڏسي رهيا آهيو، اها اٺ منٽ اڳ سج کان روانو ٿي هئي، ائين ان ڳالھ جو اندازو بہ لڳائي سگھجي ٿو تہ روشني جيڪا هن ڪائنات جي سڀ کان تيز رفتار شيءٍ چورائبي آهي، اها بہ وقت جي ڪجھ حصي ۾ زمين تائين پهچندي آهي، گھڻن ماڻهن جو خيال هوندو آهي تہ جيڪڏهن زمين سج جي ڪشش جي وجھ سان ان جي ويجهو محور آهي تہ جيئن ئي سج گم ٿيندو، انهي وقت زمين بہ پنھنجي مدار کان هٽي ڪري سڌ ۾ هلڻ لڳندي پر ائين بلڪل بہ ناهي، جيڪڏهن اوهان آئنسٽائين جي نظري اضافيت کي پڙهيو آهي تہ انجو هڪ پاسو اهو بہ آهي تہ ڪائنات ۾ زمان ۽ مڪان جي هڪ چادر موجود آهي، جنھن شيءِ جو جيترو گھڻو مادو هوندو، اها ان چادر ۾ اوترو ئي خم- ور پيدا ڪندي ۽ ان جي ويجھو لاھي تي ننڍيون شيون جن ۾ سيارا، سيارچا وغيرھ شامل آهن. ڦيرو ڏيندا آئنسٽائين بہ اهو ٻڌايو هو تہ جيڪڏهن ڪو مادو ان چادر تي حرڪت ڪندو يا اوچتو گم ٿي ويندو تہ ان چادر ۾ لھرون، جن کي گريوٽيشنل ويوز جو نالو ڏنو ويو آهي، بڻجنديون ۽ انھن لهرن جي ڦهلجڻ جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر هوندي. انجو مطلب هي تہ سج جي گم ٿيڻ جي اٺ منٽ کانپوءِ اسانکي انجي گم ٿيڻ جو علم ٿيندو، گڏ ئي گڏ منٽ کانپوءِ ئي زمان ۽ مڪان جي چادر ۾ لاھ ختم ٿيندو ۽ ان وقت زمين پنھنجي مدار کان هٽي ڪري سڌي رستي تي اچي ويندي، سج جي گم ٿيڻ کانپوءِ دنيا ۾ ڏينھن جو وجود منڌ کان ئي ختم ٿي ويندو ۽ نظام شمسي جا سڀ سيارا اونڌائي ۾ هليا ويندا، سج زمين تي روشني جو هڪ واحد ذريعو آهي، جي ان جي گم ٿيڻ کانپوءِ سڀ سيارا اونڌائي سان گڏ گھڻي ٿڌ بہ پنھنجو ڪم شروع ڪري ڇڏيندي عين ممڪن آهي ڪجھ ڏينھن ۾ پوري گولي تي زندگي جو نالو نشان باقي نہ رهي. پر هي سوال ذهن ۾ ايندو آهي تہ ڇا سج جي موت باقي ٻين تارن جيان ئي ٿيندي، اسان ڄاڻون ٿا تہ سج جي مرڪز ۾ هائيڊروجن ۽ هيليئم جي ويجهو ڪيميائي عمل جاري آهي جنھن جي وجھ سان روشني ۽ حرارت بہ پيدا ٿيندي آهي پر ان عمل جي نتيجي ۾ ڪجھ ٻيا مادنيات بہ بڻجندا آهن جن مان لوھ بہ شامل آهي، انجي بڻجڻ جي وجھ سان سج جي جسامت آهستي آهستي وڌي رهي آهي، سائنسدانن موجب اڄ کان تقريبن پنج ارب سال کانپوءِ سج جي جسامت ايتري وڌئي ويندي جو نظام شمسي جي پهريان ٻہ سيارا، مرڪوري ۽ وينس کي تہ پنھنجي اندر ڳهي وٺندو ۽ زمين بہ سج ۾ ضم ٿيڻ واري هوندي، سج ان حالت ۾ گھڻو ڳاڙهو ٿي ويندو، انھي وجھ سان انکي فلڪياتي اصطلاح ۾”ريڊ جائنٽ“ چئبو آهي، ان حالت ۾ پهچڻ کانپوءِ سج وڌيڪ وڏو نہ ٿيندو بلڪي باقي تارن جيان ئي ڦاٽي پوندو، ۽ صرف انجو مرڪز جيڪو ان وقت انجي پنهنجي جسمات سان لاڳاپيل ننڍو هوندو ئي رهجي ويندو، ڇوجو اهو ننڍو ۽ اڇو روشن تارو هوندو ان لاءِ انکي”اڇو بونو تارو“ جو نالو ڏنو ويو آهي سج جي ڦاٽڻ کانپوءِ خلا ۾ پکڙيل مادو بلڪل انهيءَ طرح ئي لڳندو جيئن اڄ جو خلا ۾ نيبيولا ڏسندا آهيو، جنھن ۾ سڀ کان مشھور”اورين نيبيولا“ آهي، انکان پوءِ اهو مادو ضائع نہ ٿيندو بلڪي ان مان ٻيا بہ تارا وجود ۾ ايندا مزي جي ڳالھ اها آهي تہ سج بہ پنج ارب سال اڳ پاڻ کان وڏي تاري جي بچيل مادي مان بڻيو هو، سج جي موت جي وقت ۽ ان کانپوءِ يقيقنن زمين جو وجود ٿيندو ۽ نہ زمين تي وسندڙ ماڻھن جو، ٿي سگھي ٿو تڏهن تائين اسان انسان ڪائنات جي ڪنھن تاري جي ويجهو ڪنھن زمين کي کوجي وٺون
۽ اتي لڏو  کڻي چڪا هجون.

نيبيولا
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_79.html?m=1

نظريو اضافيت
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2020/02/blog-post_17.html?m=1

اڇو بونو
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/white-dwarf.html?m=1

شمسي طوفان

شمسي طوفان

”دريا خان“

اڄ زمين تي جيڪا بہ زندگي موجود آهي اها سج ڪارڻ آهي ڇالا جو خوردبيني ٻوٽن کان وٺي ڪري انسانن جي واڌويجھ ڪندو آهي ان روشني سان ٻوٽن ۾ روشنائي ترڪيب جو عمل Photosynthesis جيڪو اهڙو ڪيميائي عمل آهي جنھن ۾ ٻوٽا فضا مان ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ، پاڻي ۽ روشني حاصل ڪري گلوڪوز ۽ آڪسيجن ٺاهيندا آهن، ڪري فضا ۾ آڪسيجن کي نيڪال ڪندا آهن پر ڇا سج اسانجي لاءِ هميشہ فائديمند ئي ثابت ٿيو يا خطرناڪ بہ آهي، ڪجھ ماڻھون اهو سوچيندا آهن تہ سج تہ زمين کان تقريبن 1.5 ارب ڪلوميٽر پري آهي انڪري انجي حرارت ئي زمين تائين پھچي سگھي ٿي، انکان سواءِ ڪيترن ماڻھن جا هي خيال بہ هجن ٿا تہ جيئن تہ سج تي هر وقت ڪيترائي ڌماڪا ٿي رهيا هوندا آهن تہ اهوئي سڀ کان خطرناڪ ثابت ٿي سگھن ٿا، پر سج ۽ زمين جي وچ خلا هئڻ جي وجھ سان اسانکي انجي خبر بہ ناهي، ائين سج کان اسان زميني تي رهندڙن واسين کي بنا ڪنھن نقصان جي صرف فائدو ئي آهي پر اهو سوچڻ غلط آهي. جيئن تہ اسان ڄاڻون ٿا تہ سج ان نظام شمسي جي پھرين چار سيارن، مرڪري، وينس، زمين ۽ مريخ جيان پڪي سطح ناهي رکندو بلڪي هي مختلف گيسن سان ملي ڪري بڻيو آهي انھن گيسن ۾ سڀ کان وڌيڪ هائيڊروجن ۽ هيليئم موجود آهن، ان ٻنھي گيسن جي وجھ سان سج ۾”فيوزن ريڪشنز جوهري ردعمل “ ٿي رهيا آهن، سائنسي اصطلاح ۾ فيوزن ري ايڪشن اهڙي ڪيميائي عمل کي چئبو آهي، جنھن ۾ هائيڊروجن جا ايٽم ملندا آهن ۽ ان سان نيا هيليئم ۽ هائيڊروجن ايٽم وجود ۾ ايندا آهن، ان ڪيميائي عمل جي نتيجي ۾ گھڻي ڀاڱي توانائي نيڪال ٿيندي آهي، ۽ اها ئي وجھ آهي جو سج جي سطح جو پد حرارت تقريبن ڇھ هزار ڊگري سيلسيس سي آهي، سج جو پد ڄاڻڻ کانپوءِ اهو سوال پيدا ٿي ٿو تہ ان حالت ۾ تہ زندگي جو سوال ئي پيدا نٿو ٿي پر پوءِ بہ زمين تي زندگي ڇو موجود آهي، تہ انجي وجھ هي آهي تہ زمين سج کان هڪ مخصوص وٿي تي آهي جتي سج کان ايندڙ روشني جو پد حرارت ايترو گھٽ ٿي ويندو آهي جو جيڪا زندگي جي واڌويجھ جي لاءِ سٺي آهي سائنسي اصطلاح ۾ ان وٿي کي”مناسب حيات منطقہ Habitable Zone“ چئبو آهي، جيئن تہ مضمون جي شروعات ۾ ٻڌايو ويو آهي تہ سج گيسن سان ملي ڪري ٺهيو آهي تہ اها ڳالھ بہ غور ڪرڻ وٽان آهي سج جي ڪشش ايتري وڌيڪ آهي جو ان ۾ موجود پنھنجا ئي ايٽم هڪٻئي کي ڦاڙي ڇڏيندا آهن ۽ هاڻي اهوئي ايٽم ناهين رهندا بلڪي ان ۾ مثبت يا منفي چارج اچي ويندو آهي، ائين سج انھن چارجز جو پيالو آهي،

اڄ اسان سڀ ڄاڻون ٿا تہ بجلي ۽ مقناطيسي قوت جو پاڻ ۾ گھڻو گهرو واسطو آهي، مطلب تہ جيڪڏهن ڪنھن تاري مان بجلي گذري رهي آهي تہ ان جي ويجھو مقناطيسي فيلڊ موجود هوندو، انھي طرح سج ۾ موجود انهن چارجز جي هڪ کان ٻئي جڳھ حرڪت جي وجھ سان جنھن کي سائنيسي اصطلاح ۾ ڪرنٽ چيو ويندو آهي ان حصي ۾ مقناطيسي فيلڊ بہ وجود ۾ ايندا آهن، اها ئي مقناطيسي فيلڊ جنھن سان ئي سج جي ٻاهرين سطح تائين پهچائيندو آهي تہ هڪ پڇ ايتري طاقت نيڪال ڪندي آهي جو انجي وجھ سان سج جو پلازما، جيڪو مادي جي اهڙي قسم آهي جنھن ۾ چارجز موجود هوندا آهن، خلا ۾ گھڻي تيزي سان نڪرندو آهي ۽ سج جي ويجھو ڦھلجي ويندو آهي، پر ڇا ٿي جو جيڪڏهن هي قوت ايتري وڌيڪ هجي جو هي مادو سج کان اربن ڪلوميٽر پري ڦھلجي وڃي تہ.! ائين گھڻا ڀيرا ڏسڻ ۾ آيو آهي تہ سج جي مقناطيسي فيلڊ جي وجھ سان ايتري طاقت پيدا ٿيندي آهي جو هي مادو زمين، چنڊ، مريخ ۽ ٻين سيارن تائين، جيڪي سج کان گهڻو پري پهچي ويندو آهي، ان مادي جو جيڪو ڪيترا چارجز جو مجموعو هوندو آهي،”شمسي هوائون“ بہ چيو ويندو آهي، جڏهن سج ايتري وڌيڪ قوت سان هي مادو خلا ۾ اڇلائيندو آهي تہ انکي فلڪياتي اصطلاح ۾”شمسي طوفان“ جو نالو ڏنو ويندو آهي، تازو ئي زمين ان شمسي هوائن جي نشاني تي هئي، ۽ هي هوائون زمين کان پنج ۽ ڇھ مئي 2018ع جو ٽڪرائون هيون، انھن هوائن سان ڪيترائي ئي اثر پيدا ٿيندا آهن، اسان ڄاڻون ٿا تہ زمين جي پنھنجي مقناطيسي فيلڊ آهي جيڪا انجي ويجھو هڪ” مقناطيسي گولو“ بڻائيندي آهي، حيراني جي ڳالھ اها آهي تہ انجي وجھ سان اسان انھن شمسي هوائن کان بچيل رهندا آهيون، جيڪڏهن هي مقناطيسي فيلڊ نہ هجي ها جنھن طرح مريخ ۽ چنڊ کي مقناطيسي فيلڊ گھڻي گھٽ آهي، تہ هي شمسي هوائون فضا کي ختم ڪري ڇڏين ها، ۽ زمين تي زندگي ممڪن ئي نہ هجي ها، زمين جي قطبين تي هي مقناطيسي فيلڊ گھڻي وڌيڪ آهي ۽ انھي جڳهن تي انھن شمسي هوائن ۾ موجود چارجز زمين جي مقناطيسي فيلڊ سان ملندا آهن، ان ملڻ جي نتيجي ۾ زميني مٿاڇري ۾ رنگينيون روشنيون نظر اينديون آهن جن کي” Aurora يا اتري روشنيون“ بہ چئبو آهي، هي روشنيون اتر کان ڏکڻ قطبين ۾ نظر اينديون آهن، انھن شمسي هوائن جي رفتار گھڻي ڀاڱي تيز هوندي آهي، جنھن جي وجھ سان چارجز جھڙا ئي زميني فضا ۾ داخل ٿيندا آهن تہ مختلف سگنلنگ جو نظام خراب ڪري ڇڏيندا آهن. ان وجھ سان ڪيترن ئي سيٽلائيٽس کان زميني رابطو ڪٽجي ويندو آهي، انھن سيٽلائيٽس ۾ جي پي ايس سسٽم، ٽيلي ويزن سيٽلائيٽس ۽ موسمي سيٽلائيٽون شامل آهن، انھن شمسي هوائن مان بجلي جي تارن ۾ پاور گهڻي بہ ٿي سگھي ٿي جنھن جي وجھ سان ڪڏهن ڪڏهن وڏا فيڊرز ٽرپ ڪري ويندا آهن، 1959ع ۾ انھي طرح جو هڪ شمسي طوفان جڏهن زمين سان ٽڪرايو هو تہ انھن علائقن ۾ بجلي جو نظام تباھ ٿي ويو جتي ان وقت ڏينھن ھو، سج جتي زمين تي زندگي پيدا ڪندڙ آهي اتي ئي انجا ڪجھ منفي اثر بہ زمين تي پوندا آهن پر پوءِ بہ سج مان حاصل ٿيڻ وارا فائدا نقصانن کان گھڻا وڌيڪ آهن

ڇا ويل وقت واپس ناهي ايندو

ڇا ويل وقت واپس ناهي ايندو

”دريا خان“

وقت هڪ وهندڙ شاخ جي مثل آهي، اسان پنھنجي وڏرن کان ٻڌندا آهيون تہ”ويل وقت واپس ايندو“ تہ ڇا واقعي هڪ ڀيرو گذرڻ کانپوءِ وقت موٽي ناهي ايندو.! ڇا اسان وقت جي ان سمنڊ ۾ هڪ مخصوص رفتار سان مستقبل ڏا ئي وڌي سگھون ٿا.! يا وري اهو هڪ ڪمري جيان آهي جنھن جو در ماضي ۽ مستقبل ٻنهي ۾ کلندا آهن.! ستين صدي عيسوي کان اڳ انسان کي وقت جي اهميت تہ ڇا وقت بابت بہ ڪجھ نہ ڄاڻيندو هو، پوءِ ستين صدي جي ويجھو انسان”اس واري گهڙي“ ٺاهي ۽ وقت جي ماپ پيمائش جي شروعات ڪئي، آهستي آهستي گھڙين ۾ نواڻ ايندي وئي، مشھور فرانسيسي سائنسدان نيوٽن جو چوڻ هو تہ”پوري ڪائنات جو هڪ ئي وقت آهي، ان لاءِ اوهان ڪيڏانهن بہ هليا وڃو، وقت ۾ فرق نہ پوندو“ پر ويھن صدي ۾ هڪ ٻيو سائنسدان آئنسٽائن آيو ۽ ان”نظريو اضافيت“ ڏنو، 1915ع ۾ آئنسٽائن جو نظريو اضافيت پڌرو ٿيو، جنھن موجب” پوري ڪائنات جو وقت هڪ ئي ناهي بلڪ ڪجھ عملن جي وجھ سان وقت روڪجي بہ ويندو آهي، دنيا کي اها ڳالھ غير حقيقي لڳي ڇوجو دنيا جي نظر ۾ تہ وقت اهڙي شيءِ هئي جيڪا هڪ ڀيرو نڪريو وڃي تہ واپس ناهي ايندو. ايئن هڪ مخصوص طبقي آئنسٽائين جي مخالف ڪرڻ شروع ڪري ڏني، اهوئي مخالفتون سائنسدانن کي هر زماني ۾ ڏسڻيون پيون آهن ڇو جو سائنس تجربي جي بنياد تي هٿ ٺوڪين نظرين کي ختم ڪري ڇڏيندي آهي، آئنسٽائين جو چوڻ هو تہ وقت تي جيڪي عمل اثرانداز ٿيندا آهن ان ۾ رفتار ۽ ڪشش ثقل شامل آهي نظري اضافيت موجب جيڪر ڪنھن گاڏي جي رفتار، روشني جي رفتار، جيڪا ٽي لک ڪلوميٽر في سيڪنڊ آهي جي مساوي ٿي وڃي تہ ڏسڻ واري جي لاءِ، جيڪو ان گاڏي ۾ ناهي ويٺل. ان گاڏي ۾ ويٺل ماڻهون جو وقت روڪجي ويندو، يعني انھن ماڻھن جون گهڙيون روڪجي وينديون ۽ اهوئي ماڻهون دير سان پوڙها ٿيندا، هتي هڪ ڳالھ غور ڪرڻ لائق آهي تہ گهڙيون روڪجڻ مان مراد صرف وقت ناپڻ واريون نہ آهن بلڪي حياتياتي ۽ ڪيميائي گهڙيون بہ آهن، گھڻو ڪري گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي محسوس ناهي ٿيندو تہ انجو وقت روڪجي ويو آهي بلڪ گاڏي مان ٻاهر واري ماڻهون کي ائين محسوس ٿيندو آهي، گھڙين جي رفتار گھٽ ٿيڻ جي اصل وجھ ڪوانٽم فزڪس جي مدد سان بيان ڪري سگھجي ٿي، جنھن جو ذڪر هن موضوع کان هٽي ڪري آهي، وقت جي روڪجڻ جي مثال ڪجھ هن طرح آهي تہ جيڪڏهن اوهان زمين تي آھيو ۽ اوهانجو ٻيو جاڙو ڀاءُ کي هڪ اهڙي خلائي گاڏي ۾ جيڪا اندازن روشني جي رفتار سان سفر ڪري، ويهاري ڪري روانو ڪجي تہ اوهان جي ويجهو اوهانجي ڀاءُ جي گهڙي جو وقت روڪجي ويل هوندو ۽ اوهان کي ايئن محسوس ٿيندو جو اوهانجي جي عمر وڌي رهي آهي، ۽ اوهان جو ڀاءُ اوترو ئي آهي، اوهان سمجھي رهيا هوندا تہ اوهان جي ڀاءُ جي هٿ واري گهڙي بہ روڪجي ويندي، پر ائين نہ آهي بلڪ اوهانجي جي ڀاءُ جي لاءِ وقت اڳ جيان ئي هلي رهيو هوندو پر جڏهن اهو واپس زمين تي ايندو تہ تڏهن انکي احساس ٿيندو تہ انجو وقت روڪجي ويو هو.

ان سان هڪٻئي ڳالھ سامھون ايندي آهي تہ 25 سالن کانپوءِ اوهانجو ڀاءُ واپس ايندو تہ اندازن روشني جي رفتار سان هلڻ جي وجھ سان انجي عمر پنجويھ سال کانپوءِ بہ پنجويھ ئي هوندي جڏهن تہ اوهانجي ڀاءُ جي عمر پنجاھ تائين پھچي ويندي، انھي طرح اوهان ٻنھي جاڙن ڀائرن جي عمرن ۾ پنجويھ سال جو فرق اچي چڪو هوندو، اوهانجو ڀاءُ مستقبل ۾ پنجويھ سال گذاري ڪري بہ پوڙهو نہ ٿيو، يعني نظري اضافيت موجب اسان مستقبل ۾ سفر ڪري سگھون ٿا. اڄ اسان ڄاڻون ٿا تہ دنيا جي سڀ کان تيز ترين گاڏي جي رفتار بہ روشني جي رفتار جو ڏھ سيڪڙو بہ ناهي ڇوجو ان ڀاڱي تيز رفتاري پيدا ڪرڻ جي لاءِ اسانکي گھڻي قوت گهربل هوندي جيڪا فلحال اسان وٽ ناهي. ٻئي شيءِ جيڪا وقت تي اثر وجهندي آهي اها ”ڪشش ثقل“ آهي، جيڪڏهن ڪنھن شيءِ تي لڳندڙ ڪشش ثقل کي تقريبن زيرو ڪيو وڃي تہ ان شيءِ جو وقت روڪجي ويندو، ان ڳالھ جي تصديق زمين کان چار سو ڪلوميٽر جي پنڌ تي مٿي ڦيرا ڏيندڙ عالمي اسپيس خلائي اسٽيشن ۾ خلابازن ڪئي آهي، ڇالا جو ان تي زمين جي ڪشش ثقل گھٽ لڳندي آهي، ۽ رفتار بہ وڌيڪ آهي، اهو ڏيڍ ڪلاڪ ۾ زمين جو هڪ چڪر پورو ڪندو آهي، تہ نظري اضافيت جي حساب سان ان اسٽيشن ۾ رهڻ وارن خلابازن جو وقت زمين جي نسبت”هڪ ملي سيڪنڊ“ هلڪو ٿي ويندو آهي، يعني اهو خلاباز مستقبل جو هڪ ملي سيڪنڊ گذاري ڪري واپس زمين تي ايندو آهي، ڀلي اهو وقت گھڻو گهٽ آهي پر مستقبل ۾ سفر ڪرڻ ممڪن آهي، مستقبل ۾ وڃڻ ناممڪن ناهي، اها ڳالھ تہ اسانکي خبر پئجي وئي پر ڇا ان طرح اسان ماضي ۾ وڃي ڪري پنھنجي ابن ڏاڏن سان ملڻ جي خواهش کي پورو ڪري سگهون ٿا.! انجو جواب ڪنھن فارمولي سان ثابت ناهي ڪيو ويو پر سائنسدانن هڪ نظريو پيش ڪيو آهي جنھن موجب زمان ۽ مڪان جي چادر جيڪا آئنسٽائين جي نظري اضافيت مان ثابت آهي، تي اسان مستقبل جي طرف سفر ڪري رهيا آهيو. ماضي ۾ اسان ان چادر تي جنھن مقام تي هئاسين اڄ اتي ناهيون ۽ ان مقام تائين واپس وڃڻ يعني ماضي ۾ وڃڻ جي لاءِ اسانکي ان چادر ۾ اربين سال جو سفر ڪرڻو پوندو، ان سفر جي لاءِ اسانکي روشني جي رفتار کان بہ تيز خلائي گاڏي بناڻي پوندي ڇو جو روشني جي رفتار سان سفر ڪرڻ واري گاڏي هڪ سال کانپوءِ بہ هڪ نوري سال جو فاصلو ئي طئي ڪندي جيڪو ڪائنات جي وسعت جي سامھون گھڻو ٿورو فاصلو آهي. جنھن ريت اسان روزاني جي زندگي ۾ هڪ علائقي کان ٻئي علائقي تائين وڃڻ جي لاءِ گھڻو ڪري شارٽ ڪٽ رستو وٺي ڪري پنهنجي منزل تائين پهچندا آهيون، ان طرح جو ئي جيڪڏهن اسان زمان ۽ مڪان جي چادر ۾ ڪيو وڃي تہ سائنسدانن جو خيال آهي تہ اسان گهٽ قوت لڳائي ڪري بہ ارب نوري سالن جو سفر طئي ڪري سگھون ٿا ۽ ماضي ۾ وڃي ڪري پنھنجي ابن ڏاڏن سان ملاقات ڪري سگھون ٿا، هن تصوير ۾ ڏسي سگهجي ٿو تہ خلا ۽ وقت جي ان چادر ۾ ٻن زمانن جي وچ ۾ هڪ شارٽ ڪٽ بڻايو وڃي تہ ان طرح ماضي ۾ وڃي سگھجي ٿو، ڇوجو اهو رستو ڪنھن”ٻل“ جيان لڳي رهيو آهي انڪري سائنسدانن انکي ورم هول جو نالو ڏنو آهي، واضح رهي تہ ورم هول جو بليڪ هول سان ڪو واسطو ناهي، بلڪي انکي انجي شڪل جي وجھ سان اهو نالو ڏنو ويو آهي، ورم هول اڃان تائين خالي هڪ خيال ئي آهي پر سائنسدانن جي ان تي تحقيق جاري آهي، انهي ورم هول جي تصوير تي مشھور ڪارٽون سيريز” ڊوريمون“ بڻائي وئي آهي، جنهن کي گهرن ۾ ٻار وڏي شوق سان ڏسندا آهن، ان ۾ هر دفعي ڊوريمون پنھنجي دوست نوبيتا جي لاءِ”ٽائيم مشين اوزار“ ڪڍندو آهي، جيڪو هڪ دروازي جيان هوندو آهي، ان ۾ وڃڻ کانپوءِ ماضي يا مستقبل ۾ پهچي سگھجي ٿو، ورم هول بہ زمان ۽ مڪان جي چادر ۾ ماضي جي طرف هڪ دروازو ئي آهي، ائين انسان ڪوششن ۾ مصروف آهي ۽ چاهي ٿو تہ ڪنھن طرح ڪائنات ۽ وقت جي انھن رڪاوٽن کان اڳتي نڪري وڃي ۽ اميد آهي تہ ائين ئي ڪوشش جاري رهي تہ هڪ ڏينهن انسان پنھنجي منزل تي پهچي ويندو.

ايڇ ون اين ون انفلوئنزا

ايڇ ون اين ون انفلوئنزا

”دريا خان“ 

ايڇ ون اين ون”انفلوئنزا Influenza“ هڪ اهڙي بيماري آهي جيڪا انفلوئنزا وائرس جي وجھ سان ٿيندي آهي، هن وائرس جون چار اهم قسمون آهن، انفلوئنزا وائرس اي، انسان ۽ پکين کي متاثر ڪري سگھي ٿو انفلوئنزا وائرس بي، هڪ انسان کي متاثر ڪندو آهي، انفلوئنزا وائرس سي جيڪو انسانن، ڪتن ۽ سور کي متاثر ڪندو آهي ۽ انفلوئنزا وائرس ڊي، مال ڍڳي کي متاثر ڪندو آهي، انفلوئنزا وائرس اي جون ٻہ اصل قسمون هونديون آهن ۽ انھن ٻنھي جا مختلف ڪم هوندا آهن ۽ ان وائرس جي وجھ سان ٿيڻ واري بيماري کي فلو، زڪام چيو ويندو آهي، هي وائرس آر اين اي وائرس هوندا آهن 

انساني تاريخ ۾ انفلوئنزا جي تاريخ پراڻي آهي پکين ۾ انفلوئنزا کي پھريون ڀيرو هڪ اطالوي سائنسدان پاران 1878ع ۾ کوجيو، جڏهن تہ انسانن ۾ ان انفلوئنزا نالي بيماري جو ذڪر 2400 سال اڳ جي تاريخ ۾ پاتو ويو آهي، انسانن ۾ انفلوئنزا جي بيماري جو باقدو ريڪارڊ 1580 ۾ ملندو آهي جڏهن انفلوئنزا جي بيماري روس کان شروع ٿي ڪري يورپ تائين ڦهلجي وئي، انفلوئنزا جي بيماري مسلسل سترين ۽ ارڙهن صدي ۾ بہ جاري رهي ۽ يورپ ۾ ان بيماري 1830ع کان 1833ع تائين گھڻي تباهي آندي، جڏهن تہ 1918ع ۾ ان انفلوئنزا بيماري کي عالمي بيماري طور سڃاتو ويو جنھن جي نتيجي ۾ هڪ اندازي موجب ڏھ ڪروڙ ماڻهون ان جو شڪار ٿيا، ان وائرس جي هڪ قسم 2009ع ۾ ميڪسيڪو کان ايڇ ون پوري دنيا ۾ ڦهلجي ويو جنھن بہ گھڻي ڀاڱي ماڻھن کي متاثر ڪيو

اها هڪ مشھور بيماري آهي جيڪا هڪ ماڻهون کان ٻئي ماڻهون تائين وڃي سگهي ٿي، انفلوئنزا وائرس هڪ ماڻھون کان ٻئي ماڻھون تائين کي ڦڦڙن جي نظام جي وسيلي، کنگھن، نڇڻ، وغيرھ سان ڦهلجندي آهي ۽ جيڪڏهن متاثر ماڻھون ٻئي ڪنھن کي خراب هٿن سان هٿ لاهي تہ بہ هي وائرس ٻئي ماڻھون ۾ ويندو آهي، هڪ تحقيق موجب انفلوئنزا وائرس سڀ کان اڳ متاثر ماڻھون جي ڦڦڙن مان اڳتي وڌندو آهي، ۽ اهو هوا، کنگھ يا نڇڻ ڏيڻ وسيلي ٿيندو آهي جڏهن تہ انفلوئنزا کان متاثر ڪجھ ماڻھون اهڙا هوندا آهن جن ۾ ڪنھن بہ قسم جون علامتون ظاهر ناهين ٿينديون، پر ان ماڻھون ۾ بہ اهو وچڙندڙ هوندو آهي ۽ اهو ماڻھون ٻئي ماڻھون کي اهو ڄاڻي سواءِ انفيڪشن اڳتي اماڻي سگھن ٿا اهو پاڻ بہ ان انفلوئنزا انفيڪشن ۾ جڪڙيل آهي، هڪ تحقيق موجب انفلوئنزا جي بيماري کان متاثر ٿيڻ وارا ماڻھون انجي علامت ظاهر ٿيڻ کان اڳ ئي ان وائرس جو شڪار ٿي چڪا هوندا آهن ۽ ان مشھور بيماري جي علامت عام طور تي پنج يا ست ڏينھن تائين رهندي آهي، فلو زڪام جو ڪو بہ مريض ان بيماري جي پيچيدگين کان گذري سگھي ٿو پر وڏي عمر، پنج سال کان گھٽ عمر جا ننڍا ٻار، خاص طور تي ٻہ سال کان گھٽ عمر جا ٻار صحت بابت ڪجھ مخصوص مريضن کان جن ۾ شڳر، ڦڦڙ ۽ دل جون بيماريون، سڪل سيل اينيما، ڌمو ساھ جون بيماريون، گڙدي ۽ جگر جي بيماري، ڪمزور مدافعتي نظام جا شڪار ماڻھون جن کي ايڇ آئي وي يا ڪينسر جي بيماري ۾ ورتل، ٿلھا ماڻھون، پيٽ واريون عورتون ۽ هيلٿ ڪيئر سان واسطيدار ماڻهون گھڻو جلدي ان بيماري جو شڪار ٿي ويندا آهن هڪ رپورٽ موجب هڪ خاص فلو جي موسم ۾ 65 يا انکان وڏي عمر جي ماڻھن جون فلو مان فوتين ۾ نوي سيڪڙو حصو هوندو آهي 

انفلوئنزا جون علامتون موسمي فلو زڪام سان واسطو رکندي آهي جنهن ۾ اوچتو تيز بخار جيڪو گھڻو ڪري 98 ڊگري کان بہ وڌيڪ ٿي ويندو آهي ۽ بخار کانپوءِ ڏڪڻي واري ڪيفيت، کنگھ جيڪا گھڻي خشڪ هوندي آهي ۽ اها کنگھ وڌيڪ بہ ٿي سگھي ٿي جيڪا تقريبن ٻہ هفتا يا انکان وڌيڪ تائين رهندي آهي، فلو، مٿي جو سور، ڳلي ۾ خراش، ٿڌ، جسم ۾ سور ۽ نظام ڦڦڙن جي مٿي حصي جو انفيڪشن ٿيڻ آهي 

انفلوئنزا کان ٿيڻ واري بيماري هلڪي کان وٺي ڪري گهڻي بہ ٿي سگھي ٿي جنھن جو دارومدار مختلف وقتن تي هوندو آهي جنھن ۾ وائرس جي قسم مريض جي عمر، مريض جي حالت ۽ ڪجھ مخصوص بيمارين تي مشتمل ماڻهون فلو زڪام جي گهڻي پيچيدگين کي منھن ڏيندا آهن جيڪڏهن هي وائرس گھڻو ٿي وڃي تہ، نمونيو، ڦڦڙن ۾ انفيڪشن، ساھ کڻڻ ۾ تڪليف ۽ پوءِ ساھ بند ٿيڻ ڪارڻ مريض جي موت بہ ٿي ويندي آهي، فلو جو گھڻي ٿيڻ تي رنگ نيرو سرمائي ٿي سگھي ٿو 

 انفلوئنزا جي علامت ظاهر ٿيڻ شرط پنھنجي ويجھي ڪنھن ڊاڪٽر کي ڏيکاريو، جيڪڏهن پيٽ واري عورت ۽ کير پياڪ عورت ٻہ سال کان گھٽ عمر جا ٻار، ڌمو يا ساھ جي مريضن، ٿلهي ماڻھن ۽ ٻين وڌيڪ ڪنھن ٻين بيمارين يعني شڳر، دل جون بيماريون جو شڪار ماڻهون ۾ جيڪڏهن انفلوئنزا جي علامت جي نشاندهي ٿي وڃي تہ انھن کي جيترو ٿي سگهي ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ گھرجي، انفلوئنزا بيماري جو علاج ڪرڻ جي لاءِ عام طور تي آرام ڪرڻ، پاڻي جو گھڻو استعمال ڪرڻ ۽ علامت ظاهر ٿيندي ڊاڪٽر جون ٻڌايل دوائيون جو استعمال لازمي آهي، ۽ فلو زڪام جي حالت ۾ تازيون صحتمند غذائون کائڻ گھرجن، ۽ پوري ننڍ ڪرڻ گھرجي، انفلوئنزا جي متاثر مريض کي ورزش رواني جي بنياد تي ڪرڻ گھرجي، کليل هوا ۾ وڏا ساھ کڻڻ گھرجن ۽ ڪنھن بہ قسم جي ذهني پريشاني ۽ دٻا کان پرهيز ڪرڻ گھرجي ڇوجو ان جي جسم ۾ موجود قوت مدافعت ۾ گهٽتائي اچي ويندي آهي انفلوئنزا کان بچاو لاءِ، صاف سٿري ۽ کليل هوا ۽ جي اچ وڃ جي جڳھ جو انتظام هجي، سج جي روشني جو باقاعدگي سان بھتر طريقي سان هٿن کي وري وري ڌوئڻ انفلوئنزا انفيڪشن کي هڪ ماڻهون کان ٻئي ماڻهون تائين ڦهلجڻ جي امڪانن کي گھٽ ڪري سگھي ٿي

جيتوڻيڪ زڪام عام آهي پر اها گهٽ مدافعتي نظام واري ماڻھن جي لاءِ نقصانڪار ٿي سگهي ٿو، ماڻھن کي سال ۾ ڪنھن بہ وقت فلو زڪام ٿي سگھي ٿو پر هي موسم خزان ۽ سياري ۾ عام آهي 

فلو زڪام جون عام علامتون 

بخار

جسم ۾ سور

مٿي جو سور

کنگھ

ڳلي ۾ خراش 

ڪمزوري 

#Influenza

Group/Page @World Of Science سائنس جي دنيا

موسمن جي تبديلي

موسمن جي تبديلي

”دريا خان“

جيڪڏهن اوهان زمين جي اُتر اڌ گولي ۾ رهندڙ آهيو تہ اوهان غور ڪيو هوندو تہ ڊسمبر ۾ 12 بجي جو زميني مٿاڇري تي سج مٿائين ڏا جون جي نسبت گھٽ هوندو آهي، انکان سواءِ اهو بہ غور ويچار ڪرڻ جوڳيء ڳالھ آھي تہ مٿائين ۾ واڌاري سان گڏ ئي گرمي ۾ ۾ واڌارو شروع ٿي ويندو آهي جيڪو گرمي جي موسم جي اچڻ جي نشاني ٻڌائيندو آهي، پر ڇا اوهان ڪڏهن سوچيو آهي تہ مٿائين ۾ اها گھٽتائي ڇالا ٿيندي آهي. ظاهري طور تہ اسانکي محسوس ٿيندو آهي تہ سج پاڻ مٿائين تي ويندو آهي پر ان جي اصل وجھ زمين جو سج جي ويجھو چڪر لڳائڻ ۽ انجو سج جي طرف محوري جھڪڻ آهي، زمين جي محور گهڙي جي سوئي گهمڻ جي مخالف زاويي Anticlockwise تي جھڪڻ ٿيندي آهي ان جھڪڻ جي وجھ سان زمين تي موسم وجود ۾ ايندا آهن، جيڪڏهن اهو محور جھڪڻ نہ هجي ها تہ پورو سال زمين جي قطبين تي سيارو ٿڌ ۽ خط استوا تي گھڻي گرمي هجي ها، جڏهن زمين پنھنجي مدار ۾ ان مقام تي هوندي آهي تہ اتر اڌ گولو جو سج جي طرف جهڪڻ گھڻو هجي تہ ان حصي ۾ ڏينھن جو دورانيو وڌيڪ هوندو ۽ راتون ننڍيون هونديون، انجي وجھ سان اهو حصو 24 ڪلاڪن کان وڌيڪ وقت سج جي روشني جي وجھ سان گرم رهندو، پر رات جو انکي ايترو وقت نہ ملندو جو اهو واپس پنھنجي نارمل پد حرارت تي وڃي سگھي جنھن جي وجھ سان ان حصي ۾ رهڻ وارا ماڻهون گرمي جي موسم جو مزو وٺندا، اتر اڌ گولي ۾ سڀ کان وڏو ڏينھن ۽ سڀ کان ننڍي رات ايڪويھ يا ٻاويھ جون تي ٿيندي آهي ان ڏينھن زمين جي ان حالت کي فلڪياتي اصطلاح ۾(Summer Solstice گرميءَ جي مند ۾ سج جي اتر يا ڏکڻ وڃڻ جو وقت) چئبو آهي انھن مھينن ۾ ڏينھن جي وقت سج هتان جي ماڻھن جي مٿان کان هوندو آهي، هاڻي اوهان سوچي رهيا هوندو تہ انھن مھينن ۾ ڏکڻ اڌ گولي  ۾ بہ گرمي ئي هوندي تہ ائين ڪتئي نہ آهي، ڏکڻ اڌ گولي ۾ سڀ موسم اتر اڌ گولي کان ابتڙ هوندا آهن، يعني جيڪڏهن اتر اڌ گولي ۾ اپريل کان سپٽمبر جي مهيني تائين جو موسم گرم هوندو آهي تہ انھي مھينن ۾ ڏکڻ اڌ گولو گھڻو ٿڌ ۾ هوندو آهي، اهو حال نومبر کان وٺي ڪري فروري تائين جو آهي، جو انھن مھينن ۾ ڏکڻ اڌ گولي ۾ ان ڀاڱي گھڻي گرمي هوندي آهي جو آسٽريليا جي جھنگن ۾ باھ بہ لڳندي آهي پر انهي دوران مري، ناران، سوات وغيرھ جھڙن علائقن ۾ جيڪي اتر اڌ گولي ۾ آهن، برف ڪرندي آهي جنھن جو ماڻهون مزو وٺندا آهن، ان حالت ۾ زمين پنھنجي مدار ۾ ان مقام تي هوندي آهي جو ان جو محوري جھڪڻ سج جي ٻئي پاسي هوندو آهي ائين اتر اڌ گولي ۾ سڀ کان ننڍو ڏينھن ۽ سڀ کان وڏي رات ايڪويھ ۽ ٻاويھ ڊسمبر جو ٿيندي آهي، ان ڏينھن زمين جي ان حالت کي فلڪياتي اصطلاح ۾ (Winter Solstice سياري جي مند ۾ سج جي اتر يا ڏکڻ وڃڻ جو وقت) چئبو آهي، پر سال ۾ ٻہ پهر اهڙا ايندا آهن جو جڏهن سج جي تپش اتر ۽ ڏکڻ اڌ گولي ۾ هڪجهڙي پوندي آهي تہ ان ڏينھن جو رات جو دورانيو بہ هڪ جيترو هوندو آهي ان دوراني جي هجڪهري هجڻ جي وجھ سان ڏينهن ۾ سج وقت جو جيترو حصو زمين کي گرمائش ڏيندو آهي، رات جي وقت زمين انکي پوري طرح نيڪال ڪري ڇڏيندي آهي، ان موسم ۾ زمين پنھنجي مدار ۾ ان مقام تي هوندي آهي جو سج جي روشني سان اڌ اتر ڪرھ ۽ اڌ ڏکڻ گولو روشن ٿيندو آهي، اهو پهر ايڪويھ مارچ ۽ ٻاويھ سٽمبر جو ايندو آهي، ۽ انکي فلڪياتي اصطلاح ۾ (سپرنگ ايقوينوڪس موسم بھار ۾ اُسرڻ) ۽ اوٽمنل ايڪوانوڪس موسم خزان جو توازن) چئبو آهي، ان حالت ۾ بہ ٻنھي گولن ۾ موسم هڪ ٻئي کان مختلف هوندا آهن، ايڪويھ مارچ جو اتر اڌ گولي ۾ بھار جڏهن تہ انھي وقت ڏکڻ اڌ گولي ۾ خزان جو موسم ھوندو آھي، انجي ابتڙ ٻاويھ جو اتر اڌ گولي ۾ خزان موسم ۽ ڏکڻ ۾ بهار هوندي آهي

ڪائناتي پتو

ڪائناتي پتو

”دريا خان“

اسانکي روزاني جي ڪمن ۾ خط يا مني آرڊر اماڻڻ جي ڪنھن نہ ڪنھن ڏينھن ضرورت رهندي آهي، پر انکي پنھنجي جڳھ تي پھچائڻ جي لاءِ انکي وٺندڙ جو پتو لازمي خبر هجڻ گهرجي، زمين تي جڳھ پنھنجو هڪ مخصوص پتو هوندو آهي، ڀلي اهو اوهانجو گھر هجي يا جتي اوهان ڪم ڪندڙ هجو، جڏهن بہ ڪنھن کي پتو ٻڌايو ويندو آهي تہ هڪ لسٽ ٻڌائي ويندي آهي جنھن ۾ اوهان جي گھر تائين اچڻ وارن رستن جي نالن جي درجا بندي سان گڏ رهواسي جي علامت کان الڳ ڪري لکيل هوندا آهن ان لسٽ کي پتو چيو ويندو آهي،هي تہ هو اوهانجي گھر يا جڳھ تائين پهچڻ جو پتو، پر ٿورو سوچيو تہ جيڪڏهن اوهانجو دوست اوهان کان اوهانجو ڪائناتي پتو پڇي تہ اوهان انکي ڪيئن ٻڌايندو.! ان طرح اهو ڀلي ڪائنات جي ڪنھن بہ ڪنڌ ۾ هجي پر پوءِ بہ انجي اوهان تائين رسائي ممڪن ٿي سگھي، ان جي لاءِ اوهان کي پنھنجو ڪائناتي پتو خبر هجڻ گھرجي تہ جيئن ڪو بہ اوهان تائين سولائي سان پھچي سگھي، اها ڳالھ بہ غور ڪرڻ جي آهي تہ اوهان ڪائنات ۾ ڪٿي بہ هجو، ڪائنات جي تصوير اوهانکي اهڙي ئي نظر ايندي جهڙي زمين جي ڏيکاربي آهي، انکي فلڪياتي اصطلاح ۾ ”هومو جينيس ڪائنات“ چيو ويندو آهي، يعني اهڙي ڪائنات جيڪا ڪنھن بہ طرف کان هڪ ئي صورت ۾ نظر اچي، پر ان باوجود جيڪڏهن اوهان کان ڪو پڇي تہ ڪائناتي پتو ڇا آهي.! تہ اوهان کي ٿورو پريشان ٿيڻ جي ضرورت ناهي، ڇوجو ڪائنات ۾  طرف جو ٺهراءُ ڪرڻ کان سواءِ اوهان پنھنجو ڪائناتي پتو ٻڌائي سگهو ٿا، يعني جيڪڏهن ڪو ماڻھون ڪائنات جي ڪناري تي بيٺل آهي ۽ انکي اوهان تائين پهچڻو آهي تہ اوهانجو هي پتو ڏسي ڪري اهو اوهان تائين سولائي سان پهچي ويندو، هاڻي هلجي ٿو تہ اوهان پنھنجو ڪائناتي پتو ڪيئن معلوم ڪري سگهو ٿا، جيئن تہ اسان سڀ اڃان تائين زمين تي ئي آبادي آهيون، انڪري اسان سڀني جو ڪائناتي پتو هڪجهڙو ئي هوندو، ها ڪجھ سالن کانپوءِ جيڪر انسان مريخ تي پھچي ويو تہ انھن ماڻھن جي ۽ اوهانجي ڪائناتي پتي ۾ ٿورو فرق هوندو، جيئن تہ عام پتي ۾ هوندو آهي تہ جيڪا جڳھ اوهانجي گھر جي ويجھو هوندي آهي انجو ذڪر سڀ کان پھريان ڪيو ويندو آهي انھي طرح ڪائناتي پتي ۾ بہ سڀ کان ويجھي جڳھ اها آهي جتي اوهان رهندا آهيون يعني”زمين“ ائين اهو لفظ اسانجي ڪائناتي پتي جو پھريون لفظ بڻجندو، انکان پوءِ وري اچي ٿي ان جڳھ جي جنھن ۾ زمين پاڻ موجود هجي يعني اسانجو”نظام شمسي“ اسانجو نظام شمسي جنھن ڪهڪشان ۾ موجود آهي، اسانجي ڪهڪشان سئو کان هزار ڪهڪشائن جي هڪ گروپ ۾ موجود آهي جنھن کي”مقامي گروپ“جو نالو ڏنو ويو آهي، پوءِ اچي ٿو”ورگو سپرگلسٽر-جهڳٽ“ ان سپر جهڳٽ جھڙا ٻيا بہ گلسٽرز يعني جهرمٽ موجود آهن جن ۾ اربين سج ۽ کربين سيارا موجود آهن، ان لاءِ هاڻي تائين جي ڪائناتي پتي جو آخري لفظ ”مشاهدي هيٺ آيل ڪائنات“ آهي پر ان لفظ کي بہ آخري نٿو چئي سگھجي ڇوجو اڃان ڪيتريون دريافتون ٿيڻيون باقي آهن، ۽ ڇا خبر ايندڙ وقت ۾ ان ڪائناتي پتي ۾ ٻيا بہ لفظ شامل ٿي وڃن، انھي طرح ڪائناتي پتو پوري طرح ڪجھ ائين ٿيو”زمين، نظام شمسي، ملڪي وي ڪهڪشان، مقامي گروپ، درگو سپرڪلسٽر ۽ مشاهدي هيٺ آيل ڪائنات“، اسان سولائي سان پوري ڪائنات کي ان هڪ ننڍي جملي ۾ بند ڪري ڇڏيو پر انجي وسعت اسانجي سوچ کان بہ وڌيڪ آهي.

ڪائناتي ڪيلينڊر

ڪائناتي ڪيلينڊر 

”دريا خان“

انسان قديم زماني کان ئي فلڪيات ۾ دلچسپي رکندڙ هو پر شروعات ۾ ان وٽ دوربينيون نہ هيون ان ڪري انجا مشاهدا خالي انھن شين تائين بند آهن جن کي سادي اک سان ڏسي سگھجي پيو، پوءِ ٽيڪنالوجي جي ترقي سان گڏ انجي تحقيقن جي پکيڙ بہ وڌي ۽ ائين ڪائنات کي ڳجھن لڪيل رازن کي ڄاڻڻ جي اها اڳڀرائي بہ تيز ٿيندي وئي ۽ اڄ اهو سڀ اوهان ڏسي سگھو ٿا، ڪائنات جي وجود ۾ اچڻ کان ۽ اڄ تائين جا سڀ واقعا جيڪڏهن اسان ڪنھن اهم ڪورس يا ليڪچر جي صورت ۾ ٻڌائيندا هلون تہ انجي لاءِ اسانکي گھڻو عرصو گهربل هوندو، ڇو جو 13.8 ارب سالن تي جوڙيل واقعن جي درجا بندي بيان ڪرڻ ۽ سمجھاڻ ڪو سولو ڪم ناهي پر جيڪڏهن اسان 13.8 ارب سالن جو خلاصو ڪريون، ان سان لاڳاپيل هڪ ڪيلينڊر ٺاهيون جنھن ۾ هڪ ميهنو تقريبن هڪ ارب سال جي برابر هجي ۽ ان جو هر هڪ ڏينھن تقريبن چار ڪروڙ سالن تي برابر هجي تہ ان ڪيلينڊر کان ڪائنات بابت سمجھڻ گھڻو سولو هوندو، ڇوجو اسان پنھنجي روزاني جي زندگي ۾ ڪيلينڊر جي سڀني مهينن جو نالن سان سٺي طرح واقف آهيون، هوئين تہ اهوئي واقعا ”ڪائناتي وجود“ واري مضمون ۾ بيان ڪيل آهن پر انکي ڪيلينڊر جي شڪل ۾ ڏسڻ جو پنھنجو مزو هوندو، ڇوجو ان پوري ڪيلينڊر ۾ ڪائنات جي پيدائش کان وٺي ڪري اڄ تائين جي واقعن کي بيان ڪيو ويو آهي، ماهرن انکي”ڪائناتي ڪيلينڊر“ جو نالو ڏنو آهي.

پھرين جنوري: ڪائناتي ڪيلينڊر ۾ سال جي شروعات ۾ هڪ وڏو ڌماڪو جنھن کي ڦيلاو چئجي تہ مناسب رهندو ٿيو جنھن سان اڄ پوري ڪائنات ۾ موجود توانائي، مادو ۽ وقت جو وجود ٿيو، ان ڦيلاء کي” بگ بينگ“ جو نالو ڏنو ويو آهي، ان ڦيلاو کان اڳ اها سڀ توانائي، مادو ۽ وقت ڪنھن ايٽم ۾ موجود اليڪٽران جي ماپي جي سوين حصي جي برابر جڳھ ۾ قيد هيا ۽ ڪجھ ”ڪوانٽم فلڪچوپشنز“ جي وجھ سان بگ بينگ پيش آيو، انکان پوءِ انفليشن جو دور آيو ۽ ڪائنات تيزي سان ڦھلجي وئي.

10 جنوري: بگ بينگ کانپوءِ سڄي ڪائنات جو پد حرارت گھٽ ٿيڻ شروع ٿيو ۽ ان سان گڏ ئي ويھ لک سالن تائين مڪمل اونڌاهي جاري رهي، پر اونڌھ رهڻ جو اهو مطلب ناهي تہ ڪائنات ۾ ان وقت ڪا چرپر هلچل نہ ٿي رهي هئي بلڪي بگ بينگ جي نتيجي ۾ پيدا ٿيڻ واري هائيڊروجن ۽ هيليئم جا ڪڪر موجود هيا، انھن ۾ موجود ڪشش ثقل هائيڊروجن ۽ هيليئم جي ايٽمن کي پاڻ ۾ جوڙي رهي هئي جنھن سان تارا بڻيا، انھن تارن جي بڻجڻ سان ڪائنات ۾ بگ بينگ کانپوءِ رهڻ واري اونڌاهي جو زوال آيو، ڪائنات ۾ اڇاڻ پيدا ٿي ۽ تارا ٽمڪيا. 

13 جنوري: انھن پيدا ٿيڻ واري تارن جي وچ ڪشش ظاهر ٿي ۽ انھن تارن جا ننڍا ننڍا جهڳٽ بڻيا جن کي ڪهڪشان چيو ويندو آهي، ائين ڪيلينڊر جي پھرين مهيني جي 13 تاريخ جو سڀ ڪهڪشائون وجود ۾ آيون.

15 مارچ: ننڍين ڪهڪشائن جي ملڻ سان وڏيون ڪهڪشائون بڻجنديون ويون ۽ 15 مارچ جو اسانجي ڪهڪشان يعني ملڪي وي وجود ۾ آئي، هر هڪ ڪهڪشان ۾ ڪروڙين اربين تارا، سيارا، موجود هوندا آهن، اسانجي ڪهڪشان بہ هئي ۽ هاڻ بہ آهي پر ملڪي وي جي بڻجڻ کانپوءِ اهو پتو نہ هو تہ انھن ڪهڪشائن جي اربين تارن مان اهو ڪھڙو تارو آهي جنھن جي ڦيري سان اسانجي صبحو ۽ رات ٿيندي آهي انکان پوءِ ڪائنات ۾ گھڻا ٻيا تارا بہ بڻيا ۽ گھڻا تہ وڏا تارا ڦاٽڻ شروع ٿي ويا جنھن جي نتيجي ۾ ملندڙ مادو ٻين ننڍن تارن ۾ تبديل ٿيندو ويو.

31 آگسٽ: ان ڏينھن اسانجو سج بڻيو ۽ هاڻي اوهان پاڻ اندازو لڳائي سگهو ٿا تہ اهڙو جسم جيڪو اڄ زمين تي هر جاندار جي زندگي جو ضامن آهي، ان ڪائنات جي بڻجڻ کانپوءِ تقريبن 9 ارب سال يا ڪائناتي ڪيلينڊر جي حساب سان 9 مھينن کانپوءِ وجود ۾ آيو، پر ٿورو بيھو...! هاڻي اڃان نہ زمين وجود ۾ آئي آهي، نہ چنڊ ۽ نہ چنڊ جي چانڊوڪي، ۽ نہ چانڊوڪي کي ڏسڻ وارو ”انسان“ وجود ۾ آيو آهي.

21 سپٽمبر: هاڻ باھ جيان گرم ۽ ڪنھن ٻرندڙ جبل جيان ڳاڙهو جسم سج جي ويجھو گهمڻ شروع ٿيو، اوهان اهو سوچي رهيا ھوندا تہ خبر ناهي ڪھڙي شيءِ جي ڳالھ ٿي هلي، اها شيءِ ٻئي ڪا نہ بلڪي اها جڳھ جتي آئون ۽ اوهان پنھنجي زندگي گذاري رهيا آهيون آهي، 21 سپٽمبر جو اسانجي پنھنجي زمين وجود ۾ آئي پر هي ان وقت ان ڀاڱي گرم هئي جو زندگي جو ڪو نالو نشان موجود هجڻ جو ڪو امڪان نہ هو، زمين گھمندي گھمندي ٿڌي ٿيڻ لڳي تہ اوچتو نظام شمسي ۾ هڪ خلائي پٿر شھابو اچي ڪري زمين سان ٽڪرايو جنھن سان زمين جا ذرا خلاء ۾ پکڙجي ويا، انھن ذرن جي پنھنجي ڪشش بہ پنھنجو ڪم ڏيکاريو ۽ اسانجو چنڊ بڻيو، جيڪڏهن اوهان هن وقت زمين جي سطح تي بيهي ڪري اهو نظارو ڏسي رهيا هجو ها تہ چنڊ جيترو اڄ نظر ايندو آهي، ان وقت انکان بہ سو سيڪڙو وڏو نظر اچي ها ڇوجو چنڊ زمين جي گھڻو ويجھو هو،

9 نومبر: زندگي جي وجود ۾ اچڻ کانپوءِ ڪيميائي ۽ حياتياتي ارتقائي عمل جي شروعات ٿي ۽ ان عمل جي نتيجي ۾ 9 نومبر جو زندگي جي حالت اها هئي جو (خوردبيني Microscopeic) جاندارن خشڪي تي اچڻ شروع ڪيو ۽ ان سان جاندارن مان مختلف قسمون زمين تي ڦهلجنديون ويون، جهنگ، پکي، ۽ اسان، سڀ ڊسمبر جي آخري هفتي ۾ ارتقائي عمل سان وجود ۾ آيا، ڪائناتي ڪيلينڊر ۾ هڪ هفتو 26 ڪروڙ سالن تي مشتمل آهي،

ڊسمبر جي آخري هفتي جي شروعات: هي اهو ڏينهن آهي جنھن ڏينھن دنيا جو پھريون گل ڦٽيو ان دور ۾ قدرتي طوفانن ڪارڻ جھنگ زمين جي هيٺيان دٻجي ويا تہ انھن جي مٿان نيا جھنگ بڻجي ويا، اهوئي هيٺ دٻجي ويندڙ جھنگ اڄ ڪوئلي، پيٽرول ۽ گيس ۾ تبديل ٿي ويا آهن جن کي اسان روزاني جي زندگي ۾ توانائي حاصل ڪرڻ جي لاءِ استعمال ڪري رهيا آهيون، اڃان بہ دنيا ۾ ”ڊائنوسارز Dinosaurs“ جھڙن وڏن جاندارن جي ئي حڪومت هئي ۽ ننڍي جاندار انھن کان ڊڄي  ڪري لڪئي پئي ويا پر 30 ڊسمبر جي صبح 6 لڳي 24 منٽن تي هڪ ٻيو خلائي پٿر شھابو زمين سان ٽڪرايو ۽ ان وڏي جاندارن کي تباھ ڪري ڇڏيو جنھن سبب ننڍي جاندارن کي اڳتي وڌڻ جو موقعو مليو، اوهان سوچي رهيا هوندو تہ ڪائناتي ڪيلينڊر جو آخري ڏينھن اچي ويو پر اڃان اسان انسان جي وجود ۾ اچڻ جو ذڪر ئي اڃان ناهي آيو. جي بلڪل، اوهان بلڪل صحيح سوچي رهيا آھيو، اسان انسان ان ڪائناتي ڪيلينڊر جي آخري ڏينھن جي آخري ڪلاڪ ۾ وجود ۾ آياسين، ان ڪائناتي ڪيلينڊر جو هڪ ڪلاڪ تقريبن 16 لک سالن تي مشتمل آهي،

آخري ڏينهن جي آخري ڪلاڪ جي آخري منٽ جا آخري ڪجھ سيڪنڊ: اڄ جي ڪتابن ۾ جيتري بہ تاريخ لکي وئي آهي اها سڀ جي سڀ ڪائناتي ڪيلينڊر ۾ آخري 14 سيڪنڊ زمين تي ٿي گذريون، سڀ جنگيون، سڀ بادشاھ، سڀ مذهب، ۽ ان کان سواءِ جيترن بہ سائنسدانن کي اوهان ڄاڻون ٿا اهي سڀ انھي 14 سيڪنڊ ۾ گذريا آهن، سال ختم ٿيڻ جي انھن 14 سيڪنڊز يعني 6 هزار سال اڳ، اسان لکڻ سکيو، هن ڪيلينڊر جي ختم ٿيڻ جي آخري هڪ سيڪنڊ اڳ اسان سائنس جو استعمال شروع ڪيو، انھي آخري سيڪنڊ ۾ گليليو پنھنجي ٺاهيل دوربين مان چنڊ جو نظارو ڪيو ۽ انھي سيڪنڊ ۾ ئي انسان چنڊ تي پير رکيا. ياد رهي، ڪائناتي ڪيلينڊر جو هڪ سيڪنڊ 4 سو سالن تي برابر آهي. هن سڄي مضمون جو حاصل مقصد اهو هو تہ ڪائنات جي وسعت کي ڄاڻڻ ايترو سولو ڪم ناهي، ڪائنات جي سڀني واقعن کي 365 ڏينهن تي گڏ ڪرڻ هڪ ڪيلينڊر وسيلي بيان ڪرڻ سو سيڪڙو مطمئن تہ نٿو ڪري سگھي پر ان سان اسان انجي ٿورڙي عڪاسي ضروري ڏسي سگھون ٿا.

ڪائناتي وجود 

https://sciencejeduniya.blogspot.com/2020/02/blog-post_6.html?m=1

ڪائنات جا ڪنارا ڏسڻ جي ڊوڙ

ڪائنات جا ڪنارا ڏسڻ جي ڊوڙ

ترجمو: دريا خان

ھن وقت اسان اربن ڊالرن جي هڪ ڊوڙ جي وچ ۾ آهيون، اها ٽيلي اسڪوپ بنائڻ جي ڊوڙ آهي، جائنٽ ميجيلان ٽيلي اسڪوپ، ٽيھ ميٽر ٽيلي اسڪوپ ۽ يورپ جي ايڪسٽريملي لارج ٽيلي اسڪوپ زمين تي لڳايون ويندڙ غور ڪرڻ جا اهوئي پراجيڪٽ- منصوبا آهن جيڪي ڪائنات ۾ پري تائين پرکي ڏسي ڪري ڪائنات جي ننڍپڻ کي ڏسي سگهنديون، هاڻوڪين ڪنھن بہ ٽيلي اسڪوپ کان ڏھ سيڪڙو وڌيڪ طاقتور اهوئي منصوبا جلد ئي پورا ٿي ڪري روشنيون ڏسڻ جي ڊوڙ ۾ مصروف آهن جيڪي اڳئين ڪجھ ورهين ۾ پورا ٿي ويندا، پر اها ڊوڙ هن وقت ڇو.! عام طور تي ٽيلي اسڪوپ جو سائز چاليھ سالن ۾ ٻيڻو ٿي چڪو هوندو آهي ٻہ هزار ۾ اٺ کان ڏھ ميٽر قطر جون ٽيلي اسڪوپ بڻبيون هيون، ان وقت اسانکي انجو علم ٿيو تہ ڪائنات بابت اسانجو علم گھڻو گھٽ آهي، هي اهو وقت هو جڏهن اسان اهو سوچيو تہ ان لاعملي جي ڪاري رات کي ڪيئن گھٽ ڪيو وڃي.! انجو جواب سولو هو وڏن اوزارن سان پراڻي روشني پڪڙي ڪري، ٽيڪنالوجي ۾ بہ وڏي وک کڻجي چڪي آهي جيڪو ٻہ هزار ۾ ممڪن نہ هو، اهو هاڻ ممڪن ٿي چڪو آهي انجي وجھ سان اٺ ميٽر بجائي ٽيھ ميٽر جو عڪسي عدسو بنائڻ ممڪن ٿي ويو، انجي پويان ڪجھ اهم جدوجھد آهي، پھريان آئيني جو ڊيزائن ۽ سائز آهي، جيڪو ڪنھن بہ ٽيلي اسڪوپ جو سڀ کان اهم حصو هوندو آهي، اهو جيترو وڏو هوندو، اوترو ننڍي ۽ پري ڏورانهن شيون ڏسي سگهجن ٿيون، هڪ شيشو ويھ فٽ کان وڌيڪ جو نٿو بڻجي سگھي، اهو شيشي جي ميٽيريل جي خاصيت جي وجھ سان آهي، ان جي لاءِ الڳ ٽڪڙن ۾ شيشو وٺي ڪري ان طريقي سان جوڙيو ويندو آهي تہ فوڪس هڪ ئي جڳھ تي هجي، ان قدر مضبوط جيئن هوا سان لڏي نہ ۽ پاڻ پنھنجي وزن سان جھڪي بہ نہ، انجو ڪنٽرول ان ڀاڱي صحيح هجڻ ضروري آهي جو تاري جو پتپ ڪرڻ وقت ڪنھن قسم جي لوڏ وائبريشن نہ هجي 

ان هڪ هزار ٽن جي ڍانچي کي ڪنھن طريقي سان ان طرح ڊيزائن ڪري سگھجي ٿو.! تيل جي سنهڙي تھ تي ترائي ڪري جنھن جي مٿان هي بغير ڪنھن اڻپور جي تري سگهي، جائنٽ ميجيلان ٽيلي اسڪوپ ائين ڊيزائن ٿي آهي، انجو ڊيزان 2012ع ۾ شروع ٿيو هو ۽ ڪم 2015ع ۾، اميد آهي تہ 2023 ۾ هي پنھنجو ڪم شروع ڪري ڇڏيندي، هبل ٽيلي اسڪوپ کان ڏھڻون سٺو ڏسي سگھي ٿي انجي جڳھ اتاڪام ٻيٽ ۾ ڪمپاناس جي چوٽي آهي 

ايڪسٽريملي لارج ٽيلي اسڪوپ جي شروعاتي ڊيزائن سو ميٽر جي سائز جو هو جنھن کي انجينئرنگ جي چيلينج جي وجھ سان گھٽ ڪيو ويو، انجي پريسزن نينوميٽر جي سطح تي ٿيڻي آهي انجو ڍانچو 789 انفرادي آئينن سان ملي ڪري بنائڻو آهي ۽، هر شيشي کي الڳ پالش ڪري ۽ بلڪل ايڪوريسي سان گڏ تہ فوڪس ۾ ڪو فرق نہ اچي ۽ پوءِ انجي بلڪل ايڪوريٽ ڪنٽرول- نينو ميٽرز جي غلطي انکي خراب ڪري سگھي ٿي ۽ هي سڀ دنيا جي پري ۽ خشڪ ترين جڳھ تي بنايو وڃي رهيو آهي جيڪو چلي ۾ ڏھ ھزار فٽ جي مٿاڇري تي انجي تياري 2024ع ۾ مڪمل ٿيڻ جو خيال آهي 

ٽيھ ميٽر ٽيلي اسڪوپ هوائي ۾ تياري هيٺ آهي، جنھن جبل تي انکي لڳايو وڃي رهيو آهي، اتي مقامي آبادي انکي اهم جڳھ سمجھندي آهي، انڪري انجي تياري ڇڪتاڻ جي وجھ سان بند رهي پر سپٽمبر 2018ع ۾ سپريم ڪورٽ جي اجازت ملڻ کانپوءِ ٻيھر ڪم شروع ڪيو ويو آهي ڏيڍ ارب ڊالر جي لاگت سان بڻجڻ واري اها ٽيلي اسڪوپ هاڻي 2025ع ۾ پنھنجي ڪم جي شروعات ڪندي 

هبل ٽيلي اسڪوپ خلاء ۾ آهي، زمين جي انھن جڳھن کي هڪ مسئلو هوا جو آهي، زمين تائين ڪيترا ملين يا وري بلين سال جي سفر ڪندڙ روشني جڏهن تہ زمين جي فضائي مٿاڇري چادر ۾ داخلا ٿيندي آهي تہ ڦھلجي ويندي آهي ( جنھن سان تارا ٽمڪندڙ ڏسڻ ۾ ايندا آهن) هي ٽمڪائڻ اسٽرونومر جي لاءِ مٿي جو سور آهي، جن کي پنهنجي تصوير بلڪل صاف سٿري گھرجي، ٽيڪنالاجي جي اڳئي وک ان مسئلي کي حل ڪرڻ جي آهي 

پوئين ڏهاڪن ۾ هڪ نئي شوبي گھڻي ترقي ڪئي آهي جيڪو ايڊاپٽو آپٽڪس جو آهي، ٽيلي اسڪوپ کان ليزر خلاء ۾ اڇلائي ويندي آهي، ٻاهرين ڪرھ جي سوڊيم ايٽمز کي اها پرجوش ڪندي آهي ۽ هي چمڪڻ شروع ڪري ڇڏيندي آهي هي چمڪ هڪ مصنوعي تارو بڻائي ڇڏيندي آهي، فلڪياتي ماهر انجي مدد سان فضا مٿاڇري جي حالت کي ڄاڻي وٺندا آهن، انجو حوالو بڻائي ڪري ٽيلي اسڪوپ پنھنجي پاڻ کي  ڪري ٺيڪ ڪري سگھن ٿا، ۽ اوهان گھڻي صاف تصوير ڏسي سگهو ٿا 

اها ترتيب هڪ سيڪنڊ ۾ پنج سو کان هڪ هزار دفعو ڪئي ويندي آهي ۽ روشني جي ويو لينٿ جو ويهون حصو پريسزن جي ضرورت آهي، انجي بڻجڻ کانپوءِ روشني جمع ڪرڻ وارو اهو اوزار موجود هوندا جيڪو اڃان تائين اسان وٽ ناهي، هي ايڊانسڊ آپٽيڪل جيوميٽري جو اهم شعبو آهي، ان سان اسانکي سائنس جي ڪجھ اهم سوالن جا جواب ملڻ جي اميد آهي، شمسي نظام جي ٻاهر سيارا ۽ انجي ڪيمسٽري انجي فضا جو تجزيو، سيارو بڻجندي بہ ناممڪن نہ رهندو، ڪهڪشائون ڪئين بڻيون.! اسان انجو بہ بھتر مشاهدو ڪري سگهنداسين، ڪائنات گهڻي وڏي آهي ان پراڻي روشنين جو مشاهدو اسانکي بھتر موقعو ڏيندو،، انھن ڪهڪشائن ۽ بليڪ هولز جي ڄاڻن جو، جڏهن اهوئي اڃان ننڍڙا هيا، جڏهن انجو اونڌھ دور ختم ٿيو هو، جڏهن ان پھرين روشني ڳهي هئي، روشن صبحو جو پھر ٿيو هو، گڏ لڳل تصوير ان جو سائز ٻڌائي ٿي، جيڪڏهن ان ۾ ساڄي پاسي ڏا هيٺان کان ڪناري تي ڏسو تہ هڪ انسان بيٺل نظر ايندو، ان مان انھن جي سائز جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو

سر اسٽيفن هاڪنگ جي جڳ مشهور ڪتاب دي گرینڊ ڊیزائن تان کنيل

سر اسٽيفن هاڪنگ جي جڳ مشهور ڪتاب دي گرینڊ ڊیزائن تان کنيل 

ترجمو: نبي بخش سنڌي

"مقصد" يا "مقصديت" جيڪو لفظ آهي،،،

اهو انسان جي پنھنجي ايجاد ۽ ضرورت آهي،،،، نہ تہ ڪائنات ۾ ان جو ڪوبه وجود ڪونهي....

اهو انسان آهي جيڪو هر شئي ۾ پنهنجو مقصد ڏسڻ چاهي ٿو....

پنهنجي وجود ۽ پنهنجي موجودگي کي بہ ڪنهن مقصد جو نتيجو قرار ڏي ٿو... هو جيڪا بہ شئي ڏسي ٿو..... تہ چوي ٿو.... ان جو ڪهڙو مقصد آهي؟؟؟؟ آء ان کي ڪيئن استعمال ڪريان ۽ ڪيئن ان مان فائدو حاصل ڪريان.....؟

مقصد جو تصور انساني شعور جي ارتقا جي سفر م پيدا ٿيو..

هن پنهنجا شروعاتي لکين سال ان "مقصد" جي تصور بنان گذاريا.... بلڪل حيوانن جيان.... معني ته مقصد جو تصور انساني شعور جو پيدا ڪيل آهي.....

آءُ ڇا آهيان، ڇو آهيان،،،، مونکي جيئرو رهڻو آهي تہ ڇو.....

اصل ۾ ماڻهو پنهنجي هئڻ کي بامعني ۽ با مقصد ڪرڻ چاهي ٿو.. اهو ان جي انا لاءِ ضروري آهي..... تہ ان جي ذات ۽ وجود بيڪار ۽ فضول ڪونهي....

ڪنهن وڻ، حيوان، تاري ۽ سياري کي ان سان  ڪا بہ غرض ناهي... تہ ان جو مقصد ڪهڙو آهي.... ان جو مطلب اهو ٿيو.... ڪائنات بذات خود بي مقصد آهي..... مينهن جي وسڻ جو ڪو مقصد ناهي هوندو،،، هو پنهنجي فطرت تحت پيدا ٿئي ٿو ۽ وسي ٿو....

هاڻ ان مان ڪو زرخيزيءَ جو مقصد پورو ڪري رهيو آهي، ڪو واھ کوٽي، درياهه ۽ ڊيم ٺاهي پنهنجا مطلب پورا ڪري رهيو آهي.... ڪنهن جو ڪکائون جھوپو جھري رهيو آهي.... برسات کي ان سان ڪو بہ ڏيڻو وٺڻو ناهي.....

سج کي ڪا به خبر ناهي تہ ان جي روشني سان هتي زمين تي "حياتيءَ" نالي سان ڪهڙو ڊرامو رچيل آهي.... فطرت نابين آهي.... ان جو ڪو بہ مقصد ناهي....

اها انسان جي ڪم نظري ۽ پاڻ پسندي هئي.... هن سمجهيو.... "خالق" هي سڄي ڪائنات هن جي ضرورتن جي لاءِ ٺاهي آهي. 

کڻي مڃجي تہ خدا هي سڀ انسانن لاءِ پيدا ڪيو هو... 

تہ ان لاءِ وڌ ۾ وڌ هڪ ڪهڪشان ئي ڪافي هئي....!! اربين کربين ڪهڪشائون جي ڪابه ضرورت نه هئي..... معني تہ "مقصديت" جو سوال انسانن جو ٺاهيل آهي.... 

ٻي اهم ڳالهه تہ..... تہ مقصد انساني زندگي سان گڏ شروع ٿئي ٿو.... 

اسان فطرت جي انڌي قانون تحت پيدا ٿيندا آهيون.... مقصد جو تعين ۽ عنصر پيدائش ۽ موت جي درمياني وقت لاءِ هجي ٿو.... اهو آءُ آهيان جيڪو پنهنجي زندگي کي با مقصد ڏسڻ چاهيان ٿو.... 

سڀ سوال اسان انسان پاڻ ئي پيدا ڪندا آھيون ۽ انهن جا جواب به پاڻ ئي تلاش ڪندا آهيون..... تهذيبي، علمي ۽ شعوري ارتقا جو سفر اسان جي زندگيءَ کي "بامقصد" ٺاهيندو ويندو آهي.... 

جيڪڏهن مرڻ وقت مونکي اهو احساس هجي تہ مون پنهنجي حياتي کي بيڪار ناهي گذاريو، 

پنهنجي صلاحيتن ۽ توانائي سان انسانيت، فطرت ۽ قدرت جي ماحول جي سڌاري لاءِ پنهنجو ڪجھ نه ڪجھ حصو ادا ڪيو آهي تہ انسان يقينن بنان ڪنهن وھم پرستي ۾ پوڻ جي هن دنيا مان اطمينان سان هليو ويندو.......!

خلاباز عورت ڪرسٽينا ڪوچ هڪ سال خلا ۾ گذارڻ کانپوءِ ڌرتي تي واپس

خلاباز عورت ڪرسٽينا ڪوچ هڪ سال خلا ۾ گذارڻ کانپوءِ ڌرتي تي واپس

”دريا خان“

آمريڪي عورت خلاباز 41 سال ڪرسٽينا ڪوچ انجنيئر خلاء ۾ تقريبن هڪ سال جو عرصو گذاري ڪري آمريڪا جو نالو روشن ڪري ڇڏيو، ڪرسٽينا ڪوچ جو واسطو آمريڪي رياست مشي گن سان آهي پنھنجي ملڪ جي لاءِ انکان اڳ ٻيا بہ عزاز ماڻي چڪي آهي، سندن پاران مسلسل 328 ڏينھن خلا ۾ گذاريا ويا جيڪو ڪنھن بہ عورت لاءِ گھڻو عرصو آهي، انکان اڳ ڪرسٽينا ڪوچ 28 ڊسمبر 2019ع جو وڏو عرصو خلا ۾ گذارڻ جو ورلڊ ريڪارڊ رکندڙ واري هيگي وٽسن جو ريڪارڊ ٽوڙي ڇڏيو هو جيڪو مسلسل 289 ڏينھن خلا ۾ گذارڻ ۾ ڪامياب رهيو هو، 

خلاباز ڪرسٽينا ڪوچ پاران مختلف خلابازن سان گڏ ملي ڪري خلا ۾ کاڌو پچائڻ جو تجربو بہ ڪيو ويو، سندن پاران گذريل سال جي آخري مھيني ۾ خلائي اسٽيشن تي خصوصي مائيڪروويو اوون استعمال ڪري اهو ڪارنامو بہ ڏنو، انھن ڊسمبر جي مهيني ۾ اوون ۾ پنج قسم جون غذائون تيار ڪري انھن کي زمين ڏا اماڻيو جيڪو هڪ الڳ ورلڊ ريڪارڊ، انھي طرح اها مختلف عزاز پنھنجي نالي ڪري چڪي آهي، ڪرسٽينا ڪوچ موجب خلا ۾ زندگي گھڻي ڀاڱي مزيدار هجي ٿي اوهان جڏهن گھرو ڇت کان فرش جي وچ ۾ ڪنھن بال جيان اڏامي ڪري مختلف جڳھن سان ٽڪرائجي سگھو ٿا 

خلائي ايجنسي ناسا موجب ڪرسٽينا ڪوچ سان گڏ يورپي خلائي ايجنسي جي خلاباز (لوڪا پرميتانو ۽ روس جي خلاباز اليڪزينڊر رڪتوسوا) بہ واپس آيا جيڪي قزاقستان جي ججڪاجگن شھر ۾ لٿا. ناسا موجب 14 مارچ 2019ع جو مشن تان روانو ٿيڻ واري ڪرسٽينا ڪوچ خلا ۾ رهڻ دوارن ڪيون ويندڙ تحقيقن ۽ تجربن کان وڏي عرصي جي خلائي سفر ۾ عورتن تي ٿيندڙ اثرن بابت بہ ٻڌايو، جيڪو ناسا لاءِ چنڊ مشن ۽ مريخ مشن جي تياري لاءِ اهم ثابت ٿيندو، ڪرسٽينا ڪوچ پنج ٻيون اسپيس واڪ بہ ڪيون هيون جنھن ۾ انھن جي اسپيس واڪ 42 ڪلاڪ 15 منٽ رهي

ڪرسٽينا ڪوچ جي ان ڪوشش انسان جي خلائي تحقيق لاءِ هڪ نئي ڪاميابي طور ھميشہ لاءِ ياد رکيو ويندو، ڇوجو سائنسدان انساني دماغ ۽ جسم تي وڏو عرصو اسپيس لائيٽ جا اثر ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪندا رهندا آهن 

ڪرسٽينا ڪوچ خلا ۾ وڌندڙ مائيڪروگراٽي ڪرسٽل تي بہ ڪم ڪيو، جيڪو هڪ ٻيو اهم سائنسي مطالعو آهي، جيڪو ڪينسر جي  علاج کي ڳولهڻ ۾ مدد ڏئي سگھي ٿو، انھن گڙدن جي خلين تي تجربي ۾ بہ حصو ورتو جنھن جو مقصد خلا ۾ انساني صحت جا مسئلا جيئن گڙدي ۾ پٿري ۽ آسٽيو پوروسس جي علاج جي سٺي طريقي کي سمجھي سگھجي ٿو 

وڊيو

https://www.facebook.com/NASA/videos/177845190117939/

#ChristinaKoch #NASA

بگ بينگ کان اڳ ڇا هو، ڄاڻو اسٽيفن هاڪنگ جي زباني

بگ بينگ کان اڳ ڇا هو، ڄاڻو اسٽيفن هاڪنگ جي زباني

”دريا خان“

سائنسدانن جو خيال آهي تہ لڳ ڀڳ تيرهن ارب سال اڳ ڪائنات هڪ گھڻي ئي ننڍڙي نقطي ۾ مرڪوز هئي، پر پوءِ هڪ ڦهلاء سان گڏ ڦاٽي ۽ ان ۾ مرڪوز مادو ۽ توانائي ستارن ۽ ڪهڪشائن جي شڪل ۾ ڦهلجندا ويا، ڦهلاء جو اهو سلسلو هاڻ تائين جاري آهي، ڪائنات جي شروعات بابت ان نظريہ کي بگ بينگ ٿيوري سان سڃاتو ويندو آهي ۽ دنيا جا سائنسدان ان نظريہ تي متفق آهن پر اها ڳالھ اڃان تائين بحث هيٺ آهي تہ بگ بينگ کان اڳ ڇا هيو.

مشھور طبيعياتدان ڊاڪٽر اسٽيفن هاڪنگ ان بحث کي اڳتي وڌائيندي دعوي ڪئي هئي تہ سندن کي پتو آهي تہ بگ بينگ کان اڳ ڇا هيو، مشھور ٽي وي پروگرام اسٽار ٽاڪ ۾ شرڪت ڪندي وھين ۽ هاڻوڪي صدي ۾ طبيعياتدان اسٽيفن هاڪنگ ان سوال جو ظاهري صفا ساڌو پر اصل ۾ حيرت ۾ وجھندڙ جواب ڏنو تہ جيڪو هي آهي تہ بگ بينگ کان اڳ ڪجھ بہ نہ هو. 

شو جي ميزبان ۽ نالي واري فلڪيات دان نيل ٽائي سن جي سوال جو جواب ڏيندي اسٽيفن هاڪنگ جو چوڻ هو تہ، آئنسٽائين جي نظريہ اضافيت موجب خلاء ۽ وقت ملي ڪري زمان ۽ مڪان جي هڪ چادر ٺاهيندا آهن جنھن جي سطح ھموار نہ بلڪ ان ۾ موجود مادي ۽ توانائي جي ڪري خم ۽ مڙيل آهي اصل ۾ آئنسٽائين جي ڏنل مساوات بگ بينگ جي وضاحت تہ ڪندي آهي پر ان سان بگ بينگ کان اڳ ۽ پوءِ جو حسابي واسطو ظاهر نہ ٿيندو اسٽيفن هاڪنگ جن اقلديسي نظريو پيش مقداري ثقل ڪوانٽم گريوٽي کي وٺندي وڌيڪ ٻڌايو تہ جيڪڏهن اسان  وقت جي تصورات کي وقت سان تبديل ڪريون تہ ان ۾ وقت زمان ۽ مڪان جي چوٿي جھٽ طور تي ظاهر ٿيندو آهي ۽ ايئن ان مان زمان ۽ مڪان جي چادر جو هڪ اهڙي ھموار سطح بڻبي آهي جنھن جي ڪا حد ناهي، جيئن زمين جي سطح آهي اوهان زمين جي ڏکڻ قطب کي خيالي ۽ اصلي وقت جي شروعات جي طور تي وٺي سگھو ٿا، جنھن ريت ڏکڻ قطب جي ڏکڻ ۾ ڪجھ ناهي انھي طرح بگ بينگ کان اڳ بہ ڪجھ ناهي. 

هتي دوستن کي اهو بہ ٻڌائجي تہ ان مسئلي تي ڪيترن ئي طبعيتدان جا الڳ ويچار آهن، مثال ڪجھ جو خيال آهي تہ وقت جي شروعات بگ بينگ سان گڏ نہ ٿي، بلڪ اها ڪنھن ٻئي ڪائنات ۾ ڪنھن ٻئي شڪل ۾ بہ وجود رکندو هو، جتان کان اسانجي ڪائنات جنم ورتو، ٻين جو خيال آهي تہ هڪ ئي وقت هڪجهڙيون ڪائناتون بہ وجود ٿي سگھن ٿيون، پر اهڙن ويچارن جي ابتڙ اسٽيفن هاڪنگ پنھنجي نظريہ جي حوالي سان مڪمل طور تي يقين رکندڙ هو 

ڪائناتي وجود

ڪائناتي وجود

”دريا خان“

انسان دنيا جي سڀ کان مثالي مخلوق آهي جيڪا هر وقت نہ صرف پنھنجي ماحول بلڪي ان وڏي ڪائنات جي هر شيءِ کي کوجڻ ۽ انجي حقيقت ڄاڻڻ واسطي لاڳيتو جاکوڙ ۾ رهندو آهي، اهي کوجنائون اڄ انکي چنڊ، تارن ۽ ڪروڙين نوري سالن جي پنڌ تي موجود ڪهڪشائن تائين وٺي ويون آهن، جيڪي سوال هميشہ کان انجي دماغ ۾ ڊوڙيا پئي، انھن ۾ اڳڀرائي ڪائنات جي انھن لڪيل  رازن جي قابليت آهي جن مان ڪجھ تان پڙدو کڄي چڪو آهي ۽ گھڻن تي اڃان کوجنائون باقي آهن. هزارين سالن کان جاري سائنيسي تحيقيقون، سوال ۽ جواب انھن دريافتن جو سلسلو پنھنجي جڳھ پر اڄ کان تقريبن چار سو سال اڳ يورپ ۾ جيڪو سائنيسي انقلاب پيدا ٿيو، ان جي وجھ سان هزارين سال پراڻا نظريا ۽ مفروضا غلط ثابت ٿيا، وقت جي وهندڙ ليڪي سان گڏ( طبيعيات Physics) ۾ ڪيترائي اصول پڌرا ڪيا ويا ۽ اهڙا اوزار وجود ۾ آيا جنھن سان ڪائنات جي اصليت ۽ شروعات کي گھڻي ڀاڱي سمجھڻ ۾ مدد ملي. انسان اڄ بہ نين طريقن سان ان ڪوشش ۾ آهي تہ ڪائنات جي هڪ گڏيل ۽ واضح تصوير ظاهر ٿي وڃي، (بگ بينگ Big Bang) جو نالو تہ اوهان ٻڌو هوندو، ۽ ٿي سگھي ٿورو گھڻو پڙهيو بہ هجي، ان حوالي سان اڄ اوهانجي سامھون واضح تصوير ڪڍيون ٿا. بگ بينگ انگريزي زبان جو لفظ آهي جنھن جي لغوي معنہ”وڏو ڌماڪو“ آهي، بگ بينگ ان ڦيلاء جو نالو آهي جنھن سان اسانجي ڪائنات وجود ۾ آئي، ان نظري موجب ڪائنات جي وجود ۾ اچڻ کان اڳ سڀ مادو سئي جي هزارين حصي جي برابر گھڻي ڳجھي جڳھ قيد هو، اها ڳالھ غور ڪرڻ جھڙي آهي تہ بگ بينگ کان پوءِ اهڙا واقعا ٿيندا رهيا جن کي سمجھڻ جي لاءِ اسانکي وقت جي سڀ کان ننڍي اڪائي پيماني ”سيڪنڊ“ کي بہ 50 لک کرب کرب کرب حصن ۾ الڳ ڪيو ويو آهي ۽ ان جي هڪ اڪائي کي هڪ (پلانڪ سيڪنڊ Plank Second) چئبو آهي، 1980ع ۾ بگ بينگ نظري کانپوءِ سائنسدانن”انفليشن ٿيوري Inflation“ پيش ڪئي جنھن موجب بگ بينگ جي تقريبن هڪ کرب پلانڪ سيڪنڊ جي ايتري ننڍي حصي ۾ ڪائنات جيڪا روشني جي رفتار کان بہ وڌيڪ تيزي کان ڦھلجي ڪري وڏي ٿي وڃڻ کي (انفليشن Inflation) جو نالو ڏنو ويو ۽ ان دور کي انفليشن جو دور Inflation Era چيو ويندو آهي، ان دور کانپوءِ بہ ڪائنات ڦهلجندي رهي پر ايتري تيز رفتار ساڻ نہ ڦهلي.
هتي گھڻا طبيعات جا شاگرد اهو سوال ڪري سگھن ٿا تہ اسانکي تہ اهو پڙهايو ويندو آهي تہ نظريہ اضافيت موجب ڪو بہ مادي شيءِ ڪائنات ۾ روشني جي رفتار کان وڌيڪ نٿي هلي سگھي، تہ پوءِ انفليشن جي دور ۾ ڪائنات ايتري تيزي سان ڪيئن ڦھلي.! تہ انجو جواب اهو آهي تہ ان دور ۾ ڪائنات جي ڦيلاو زمان ۽ مڪان جي چادر جي ڦهلجڻ جي وجھ سان ٿيو ۽ اها چادر ڪا مادي شيءِ ناهي، ان سان گڏ اها ڳالھ تہ ماڻھن ۾ اهو تاثر ملندو آهي تہ”نظريو“ هڪ خيال هوندو آهي ۽ ائين اهو خيال غلط بہ ٿي سگھي ٿو پر سائنس ۾”نظريو“ جي معني ٿورڙي الڳ آهي، سائنس ۾ نظري مان مراد اهو اندازو آهي جيڪو ڪيترن تجربن ۽ رياضي جي مدد سان ثابت هجي، سائنيسي نظريا قدرت جي حقيقي عمل جي باري ۾ ڳالھ ڪندو آهي، ائين سائنس موجب اهوئي بگ بينگ جو اهو نقطو شروعات هئي، جڏهن سڀ مادا هڪ پکيڙ جي صورتحال کانپوءِ گھڻي تيزي کان هڪٻئي کان پري ٿيڻ لڳا ۽ خلاء ۾ ڦھلجي ويا، ان وقت انجي رفتار ان ڀاڱي وڌيڪ ٿي وڃڻ ڪارڻ هي ڪائنات تيزي سان ڦھلجڻ لڳي.
اڄ انکي بگ بينگ يعني اسانجي ڪائنات جي نقطو شروعات کي تقريبن چوڏهن ارب سال ٿي چڪا آهن، اوهان مان گھڻا ماڻھون اهو سوچيندا تہ ڇا ڪائنات جي عمر ڪو ڪيئن ٻڌائي سگهي ٿو.! تہ انجو جواب آهي اسانکي اهو ”هبل خلائي دوريبن Hubble Space Telescope“ ڏنو. هاڻي تائين اسان ان دوربين کان جنھن قديم ترين ڪهڪشان جو مشاهدو ڪيو آهي، اها ڇوجو 13.4 ارب نوري سال جي پنڌ تي موجود آهي، ۽ سائنسدان”ايڊون هبل Edwin Hubble“ جي حساب ڪتاب سان ڪائنات جي عمر 13.8 ارب نوري سال پتو پئجي ٿي ۽ اسان چئي سگهون ٿا تہ هي ڪهڪشان ڪائنات جي وجود ۾ اچڻ جي تقريبن 40 ڪروڙ سال کانپوءِ وجود ۾ آئي، نوري سال اصل ۾ وقت جو پيمانو نہ آهي بلڪي پنڌ جي وٿي جو ماپو آهي، ۽ هڪ نوري سال جي پنڌ تقريبن 10 کرب ڪلوميٽر جي برابر آهي، هي اهو پنڌ آهي جيڪو روشني هڪ سال جي عرصي ۾ ڪندي آهي، هاڻي اوهان پاڻ اندوز لڳائي سگهو ٿا تہ جتي هڪ نوري سال ئي 10 کرب ڪلوميٽر جي برابر آهي تہ 13.8 ارب نوري سال ڪيترا ڪلوميٽرن جي برابر ٿيندا، جيڪر اسان پيمائش ڪري سگھون تہ ڪنھن ڏورانهن تارو يا ڪهڪشان مان روشني اسان تائين اچڻ ۾ ڪيترا سال لڳائيندي تہ، اسان ان طرح قديم کان قديم تر ڪهڪشائن جو پتو لڳائي سگھون ٿا. 13.8 سال اڳ نہ هي سج هو، نہ هي تارا، نہ هي ڪهڪشان، نہ هي نظارا، بلڪي خالي گھڻي ڦيلاء جا ڪجھ ڪروڙ سالن کانپوءِ پيدا ٿيڻ وارا وڏا وڏا هائيڊروجن گيس جا ڪڪر هيا، ان وقت ڪائنات ۾ فوٽون (روشني جا بنيادي ذرا) تہ موجود هئا پر ڪڪرن جي وجھ سان ڪائنات صاف سٿري نہ هئي، خلاء ۾ موجود انھن ڪڪرن جي جن حصن تي هائيڊروجن ۽ هيليئم جي مقدار وڌيڪ هئي، انھن حصن ۾ انھن گيسن جا ماليڪيولن جي پنھنجي ڪشش انھن ڪڪرن کي سڪڙجڻ لڳي ۽ سڪڙجندا سڪڙجندا گھڻي گرم جسمن جي شڪل وٺي ويا جن کي اسان” تارا“ چوندا آهيون انکان پوءِ ڪائنات تارن کان روشن ٿيڻ سان گڏوگڏ صاف بہ ٿي وئي، وڌيڪ انھن تارن جي ويجھو جتي گيسن جي مقدار گهٽ هئي، اتي بہ گيسن جا ڪڪر سڪڙجي ويا ۽ گرم تارن کان گھٽ، جسم بڻيون جيڪي تارن کان ننڍيون هيون، ۽ ڪنھن پاڻ کان وڏي ويجھي تاري جي گھڻو وڌيڪ ڪشش ڪارڻ ان تاري جي ويجھو مدار ۾ چڪر لڳائڻ لڳا، انھن جسمن کي اسان سيارا چوندا آهيون. ڪيترائي تارا پنھنجي ڪشش ڪارڻ جهڳٽ جي شڪل وٺي ويا ۽ ان طرح ڪهڪشائون وجود ۾ آيون، انکان پوءِ اڄ کان تقريبن 4.5 ارب سال اڳ اسانجي سج ۽ نظام شمسي جا سڀ سيارا وجود ۾ آيا، اسانجي سج ۽ زمين جنھن ڪهڪشان ۾ آهن انجو نالو ” ملڪي وي Milk Way“ آهي، انجو نالو ملڪي وي ان ڪري رکيو ويو آهي ڇوجو انجا گھڻا تارا اڇا نظر ايندا آهن جنھن وجھ سان ايئن لڳندو آهي جهڙوڪ ”کير جي شاخ يا رستو هجي.
جڏهن زمين بڻي تہ پنھنجي محور ۽ سج ٻنهي جي ويجھو تيزي سان چڪر لڳائي رهي هئي ۽ آهستي آهستي ٿڌي ٿيندي وئي زمين جي شڪل پنھنجي پيدائش جي وقت بلڪل ائين هئي جيئن هر جڳھ آتش فشان ٻرندڙ جبل ڦاٽي رهيا هجن پر جيئن ئي پد گھٽ ٿيڻ لڳو تہ زندگي بہ جنم وٺندي وئي، تڏهن نہ ڪو انسان هو نہ جانور ايستائين جو سڀ ننڍا جاندار يعني بيڪٽريان جو بہ وجود نہ هو، پر تڏهن بہ زمين تي انھن سڀني کي جنم ڏيڻ جي لاءِ اهوئي عنصر يعني معدنيات موجود هئا.
تقريبن 3.7 ارب سال اڳ ڪيميائي ارتقا جي شروعات سان گڏ ان معدنيات جا ننڍا ذرا مليا ۽ ماليڪيولز بڻيا، پوءِ انھن لکن ماليڪيولز جي ملڻ سان اهڙا خليا وجود ۾ آيا جيڪي پاڻ سج جي روشني استعمال ڪري پنھنجي خوراڪ ٺاهڻ جي قابل هئا ۽ انجو هڪ بنيادي ڪارڻ اهو هو تہ اهوئي مرڻ کان اڳ هر خليو هڪ کان ٻہ ٿيندو ويو ۽ ان طرح انجو ريشو وڌنڌو ويو، هي بيڪٽريا اهڙا جاندار هيا جنھن کي زندھ رهڻ جي لاءِ آڪسيجن جي ضروت نہ هئي، پر هي پاڻ آڪسيجن پيدا ڪندڙ هيا، ڇوجو انھن جي تعداد گھڻي هئي ان لاءِ زمين تي فضا مٿاڇري ۾ آڪسيجن جي مقدار وڌڻ شروع ٿي، فضا ۾ آڪسيجن جي مقدار جيئن جيئن وڌيڪ ٿيندي وئي، ائين ائين ڪيميائي ارتقا (يعني مادي کان خليا بڻجڻ جو عمل) جھڪو ٿيندو ويو اها ئي وجھ آهي جو اڄ ڪوبہ جاندار بہ جان شين کان ناهي بڻبو، ارتقا ڪلاڪن، ڏينھن، يا سالن تي لاڳاپيل ڪنھن عمل جو نالو ناهي بلڪ هي اهڙو وڏو زنجير آهي جنھن جي هڪ هڪ ڪڙي کي جڙڻ ۾ صديون گذري وينديون آهن، اڄ کان تقريبن 2.1 ارب سال اڳ ڪيميائي ارتقا کانپوءِ حياتياتي ارتقا يعني ننڍن جاندارن کان ٻئي وڏن جاندارن جي بڻجڻ جو عمل شروع ٿيو، بيڪٽريا کان شروع ٿيڻ وارو ارتقائي عمل ڪيترن ئي خلين تي مشتمل جاندارن جي جوڙجڪ جو سبب بڻيو، جن ۾ سڀ کان اڳ مڇيون پيدا ٿيون، انکان پوءِ Amphibians يعني خشڪي ۽ تري ٻنهي ۾ رهڻ وارا جاندار ( جنھن ۾ ڏيڏر بہ شامل آهن) ٺھيا، پوءِ (مماليا Mammals) يعني کيرپياڪ جانور جنھن ۾ رڍھ، ٻڪري، ڳئون، انسان وغيرھ شامل آهن، ان سان گڏوگڏ پکي بہ وجود ۾ آيا، هي ارتقائي عمل هاڻي بہ جاري ساري آهي پر هي عمل گھڻو سست آهي، اڄ ڪالھ گھڻي معلومات ۽ تيز ٽيڪنالوجي جو ذريعو هجڻ سبب بہ انسان ڪائنات جي ڳجھن رازن جي ڇنڊڇاڻ مڪمل طور تي حل ناهي ڪري سگھيو، ڇالا تہ ان وڏي زنجير جون ڪيتريون ڪڙيون اڃان تائين گم آهن، پر کوجنائن، جستجو جو پنڌ جاري ساري آهي، اسان اميد ڪريون ٿا تہ مستقبل ويجھو اسان وڌيڪ نئين انڪشافن کانپوءِ ڪائنات جي حقيقت، اصليت، شروعات ۽ انساني ارتقا کي وڌيڪ گهرائي ۾ وڃي ڪري سمجھڻ ممڪن ٿيندو.

بليڪ هول جو کاڌو

بليڪ هول جو کاڌو

اڄ کان تقريبن نوي ڪروڙ سال اڳ هڪ ڏورانهن واري ڪهڪشان ۾ هڪ نيوٽران تارو ڪنھن بليڪ هول جي ويجھو گھمندي گھمندي انجي ايترو ويجهو هليو ويو جو بليڪ هول انکي پڪڙي ڪري ٽڪڙا ٽڪڙا ڪري ڇڏيو ۽ انھن ٽڪڙن کي ڳهي ويو، ان عمل ۾ ان ڀاڳي توانائي نيڪال ٿي جو اسپيس ٽائيم فيبرڪ ۾ شديد لھرون پيدا ٿيڻ لڳيون. ان سال چوڏهين آگسٽ جو اسپيس ٽائيم جون هي لھرون زمين تائين پهتيون جتي ڪششي ويوو ڊيٽيڪٽر LIGO انھن لھرن جي موجودگي کي سڃاڻپ ورتو، ان ڊيٽيڪشن کي S190814BV جو نالو ڏنو ويو آهي، سائنسدانن موجب هي هڪ بائنري سسٽم هو يعني ٻہ تارا هيا جيڪي ويجھڙائي ڪشش ثقل سان هڪٻئي سان جوڙيل هئا انھن مان تارو سپر نووا بڻجي ڪري ڦاٽو تہ پنھنجي پويان هڪ نيوٽران تارو ڇڏي ويو، هي بليڪ هول ۽ نيوٽران تارو مسلسل هڪٻئي جي ڪشش ڪارڻ هڪٻئي جي ويجهو گھمندا رهيا ۽ انجي وٿي آهستي آهستي گھٽ ٿيندي وئي، ۽ پوءِ هڪ ڏينهن اها وٿي ايتري گهٽ ٿي جو نيوٽران تارو ٽڪڙا ٽڪڙا ٿي ڪري بليڪ هول جي ايونٽ هورائزن ۾ ڪرڻ لڳو، ان عمل جي دوران جيڪا توانائي نيڪال ٿي اها ان ڀاڱي وڌيڪ هئي جو ان توانائي اسپيس ٽائيم فيبرڪ ۾ اها هلچل پيدا ٿيڻ لڳي جيڪا ان ڊيٽيڪٽر ڊيٽيڪٽ ڪئي، انکان اڳ لائيگو LIGO ۾ ٻہ بليڪ هولز پاڻ ۾ ضم ٿيڻ سان پيدا ٿيڻ واريون لھرون بہ ڊيٽيڪٽ ڪيون ويون هيون انکان سواءِ ٻہ نيوٽران تارن جي ضم ٿيڻ سان پيدا ٿيڻ وارين لھرن کي بہ ڊيٽيڪٽ ڪيون ويو آهي چوڏهين آگسٽ جي ايونٽ کان اڳ ڪجھ اهڙا ايونٽ بہ ڊيٽيٽڪ ڪيا ويا آهن جن بابت سائنسدانن جو خيال آهي تہ اهي بليڪ هول ۽ نيوٽران تاري جي ضم ٿيڻ سان پيدا ٿيندا هيا پر چوڏهن آگسٽ جو ريڪارڊ ڪيل انھن سگنل اڳ ملڻ وارن سگنلز کان گھڻو وڌيڪ پڌرا آهن 

بليڪ هول جي ان کاڌي نہ خالي اسپيس ٽائيم فيبرڪ ۾ لهرون پيدا ٿينديون آهن جن کي ڊيٽيڪٽر ڊيٽيڪٽ- ڳوليو بلڪ ان عمل ۾ گھڻي ڀاڱي ۾ برقي مقناطيسي توانائي بہ نيڪال ٿيندي آهي هاڻي سڄي دنيا ۾ دوربينن کي آسمان ۾ ان پاسي تي رکيو ويو آهي جنھن پاسي کان هي سگنل مليا هيا ۽ هي دوربينون ان ايونٽ کان نيڪال ٿيڻ واري روشني کي ڊيٽيڪٽ ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيون آهن

هبل جون ڪاميابيون

هبل جون ڪاميابيون

هبل ٽيلي اسڪوپ کان گھٽ ۾ گھٽ اسانکي ھيل تائين هيٺ ڏنل معلومات ضروري ملي آهي

ڪائنات جي عمر جو گھڻو صحيح اندازو لڳائڻ ۾ مدد ملي.

مختلف ڪهڪشائن جي ريڊ شفٽ جي پيمائش ڪئي وئي جنھن سان ڪائنات جي ڦھلجڻ جي درجہ بندي ٿي. 

اسانکي اهو پتو پيو تہ اينڊروميڊا ڪهڪشان ملڪي وي ڪهڪشان سان گڏ گريوٽيشنلي بائونڊ آهي ۽ ٻهي هڪ ٻئي ڏا وڌي رهيون آهن، چار ارب سال ۾ ٻهي هڪ ٻئي ۾ ضم ٿي وينديون. 

اسانکي اهو پتو پيو تہ ڪائنات ۾ کربين ڪهڪشائون آهن.

ڪائنات ۾ ڊراڪ ميٽر جي مقدار جو اندازو لڳايو.

شمسي سيارن جا ڪيترائي نيا چنڊ دريافت ڪيا ويا. 

شوماڪر ليوي نالي پُڇ واري تاري جو جوپيٽر Jupiter سياري ۾ ڪرڻ واري عمل جو تفصيلي مشاهدو ڪيو ويو. 

شمسي سيارن مان جيڪي سيارا گيس تي مشتمل آهن انھن جي ٻاهرين فضا جا تفصيل مشاھدي سان انھن تي موجود مستقل طوفانن مثال جوپيٽر Jupiter جي وڏي ڪاري داغ جو اصل ۾ طوفان آهي ان بابت تفصيلي ڊيٽا گڏ ڪيو ويو

جوپيٽر ۽ مريخ جي ويجھو موجود ايسٽرائيڊ بيلٽ ۾ موجود شين جو تفصيلي مشاهدو ڪيو ويو. 

اسانجي ڪهڪشان ۾ موجود ڪيترن گيس جي وڏن ڪڪرن جو مشاهدو ڪيو ۽ ان ۾ هزارن تارن جي پيدائش جي عمل بابت ڊيٽا گڏ ڪيو. 

گيس جي وڏن ڪڪرن جو مشاهدو ڪيو ويو جن کي پلرس آف ڪريشن چيو ويندو آهي ۽ جنھن جي لٽ ڌوڙ کان اٿندڙ ڪڪرن ۾ هزارين نيا تارا جنم وٺڻ جي عمل کي اڀياس ڪيو ويو. 

ڪهڪشائن جي پاڻ ۾ ٽڪرائجڻ جي عمل جون تصويرون ورتيون جنھن سان ان عمل کي بھتر سمجھڻ ۾ مدد ملي.

هزارين ڪهڪشائن جو مشاهدو ڪيو ۽ اهو پتو لڳايو تہ ڪهڪشائن جي مرڪز ۾ هڪ سپر ميسوو بليڪ هول هوندو آهي.

هبل ڊيپ فيلڊ ۽ الٽرا ڊيپ فيلڊ سروي ۾ 13 ارب نوري سال پري هزارين ڪهڪشائن کي دريافت ڪيو ويو.

حيض اچڻ جو ارتقا

حيض اچڻ جو ارتقا

انسانن ۾ حيض ڇو جڏهن تہ ٻين گھڻن جاندارن ۾ ناهي ٿيندي، حيض حمل کان لاڳاپيل آهي ۽ مماليا جاندارن جي خاصيت آهي پر صرف انسان ئي اڪيلو اهو جاندار ناهي جنھن کي حيض ايندي ھجي حيض جو ارتقا مماليا جاندارن جي ٽن گروپن ۾ الڳ الڳ ٿيو، پرايميٽس - انسان، چمپنزي، بونوبو،گوريلا، آورينگوٽون، چمڙي ۽ هاٿي شريو ڪوئي سان ملندڙ جلندڙ جاندار
انسانن ۾ هر حيض ۾ ٽيھ کان نوي ملي ليٽر رت ضائع ٿيندو آهي، مٿي بيان ڪيل جاندارن کان وڌيڪ جيڪو ارتقا ۾ هڪ وڏو نقصان آهي، پوءِ ارتقاء انکي ختم ڇو نہ ڪيو ۽ ڇا انجا ڪئي ارتقائي فائدا بہ آهن...! ان تي مختلف خيال پيش ٿيندا رهندا آهن، گذريل صدي ۾ هڪ تصور پيش ڪيو ويو تہ حيض جي وقت عورتون پنھنجي چمڙي مان زهريلا مادا ان جي لاءِ مينوٽاڪسنز جي اصطلاح لڳائي وئي خارج ڪندي آهي ۽ جيڪڏهن اها گل يا خوراڪ کي هٿ لاهي تہ انکي خراب ڪري ڇڏيندي آهي، هڪ ٻيو خيال هي آهي تہ مرد جي مادي  سپرمیٽو سائيٽ خليہ spermatocyte ۾ جراثيم هوندا آهن، يعني عورت جي بجائي مرد ناپاڪ آهي، جن کي رحم پيٽ- ڳڀ Uterus  کان ڪرائڻ جي لاءِ ماهواري جو ارتقا ٿيو
انھن ٻنھي خيالن جي حق ۾ ڪو سائنيسي ثبوت ناهي مليو
انکي بھتر سمجھڻ جو طريقو هي آهي تہ انسان جي حمل جو موازنو ان جاندارن سان ڪجي جن کي حيض ناهي ايندو
گھوڙا، ڳئون ۽ سور، انھن ۾ حمل پيٽ Pregnancy جي دوران پيٽ ۾ fetus ٻچي داني جي اندروني تھ- لائننگ تي چنبڙيل هوندو آهي، ڪتن ۽ ٻلين ۾ هي اندروني تھ- لائننگ کي ٿورو کوٽي ڪري چنبڙاندو آهي، پر انسانن ۽ ٻين جاندارن ۾ اهو ان تھ لائننگ ۾ ويجھو مڪمل دفن هوندو آهي تہ جيئن سڌو سنئون ماءُ کان رت وٺي سگھي، انجو مطلب هي تہ انسانن ۾ ٻچي داني جي اندروني لانگ گھڻي سپرميٽو سائيٽ خليو هجڻ گھرجي پر انکي هر وقت سپر ميٽو سائٽس خليو رکڻ توانائي گھربل ڪم آهي حمل- پيٽ هر وقت تہ ناهي ايندو ان لاءِ انکي صرف حيض جي مخصوص ڏينھن ۾ سپرميٽو سائيٽس ڪيو ويندو آهي ۽ جيڪڏهن حمل - پيٽ نہ ٿي تہ هي ٻيھر سنهڙي ٿي ويندي آهي

انکي ٻيھر جذب ڪجي يا حيض جي رت جي شڪل ۾ نيڪال ڪري ڇڏيون، انجو دارومدار انجي مقدار تي آهي، گھڻن جاندارن ۾ انجي مقدار ايتري گھٽ هوندي آهي جو اهوئي انکي ٻيھر جذب ڪري سگھن ٿا، انسانن ۾ اهو گھڻو وڌيڪ آهي ۽ انکي جذب ڪرڻ توانائي جي حوالي سان گھڻو مهنگو عمل آهي انڪري ارتقاء انکي نيڪال ڪرڻ جي ترجي ڏني
گهوڙي، ڳئون، ڪتن ٻلين وغيرھ کان اسان هڪ ٻئي طرح بہ مختلف آهيون، انھن جاندارن ۾ جڏهن حمل ٿيندو آهي تہ ايمبريو ڪجھ سگنل نيڪال ڪري يوٽرس جي تھ لائننگ کي قابو ڪندو آهي، انسانن ۽ حيض وارا جاندارن ۾ انجو ابتڙ آهي، اسان ۾ ماءُ جي سگنلز پروجيسٽيرون هورمون يوٽرس جي تھ لائننگ جي موٽائي کي قابو ڪندا آهن ان عمل کي اوچتو فيصلو ڪرڻ چئبو آهي
انجو ڇا واسطو...! ان جي لاءِ جنسي عمل جي وقت کي ڏسو عمومن ٻيا جاندار جنسي عمل صرف تڏهن تائين ڪندا آهن جڏهن مادي جو جنسي خليو اووا فرٽيلائيزيشن جي لاءِ تيار هجي، انسانن ۽ حيض وارا جاندار جنسي عمل سائيڪل جي دوران ڪنھن وقت بہ ڪري وٺندا آهن انجو ممڪن نقصان اهو تہ فرٽيلائيزيشن جي دوران اووا ڪجھ ڏينھن پراڻو ٿي سگهي ٿو جنھن سان جينياتي عيب واري ٻار پيدا ٿيڻ جو امڪان وڌي ويندو آهي، ٿورو ڊيٽا ٻڌايندو آهي تہ انسانن ۽ ريسس ڀولن ۾ جينياتي عيب واري ٻارن جو امڪان ٻين مماليا جاندارن کان وڌيڪ هوندو آهي، ان لاءِ اسان جڏهن ماءُ جي هورمونز يوٽرس جي تھ لائننگ کي قابو ڪندا آهيون تہ انجو هڪ مقصد جينياتي عيب کان بچڻ آهي

انسانن ۾ حيض جو رت نيڪال ڇو ٿيندو آهي وري اهو بہ ايترو گھڻي مقدار ۾، ارتقاء ۾ انجي ممڪن ڪارڻ هي آهن تہ
انسانن ۾ فيٽس، يوٽرس جي اندروني لائننگ کي گھڻو وڃائيندو آهي انڪري هي لائننگ ٿلھي هجڻ گھرجي
ايتري ٿلھي لائننگ کي ٻيھر جذب ڪرڻ توانائي ۽ ارتقاء جي حوالي سان مهانگو عمل آهي بنسبت انکي نيڪال ڪري ڇڏيڻ جي
انسانن ۾ جنسي عمل جي لاءِ ڪو مخصوص ڏينھن جڙيل ناهي

زندگي جي شروعات ۽ يوڪيريوٽس جو ارتقاء

زندگي جي شروعات ۽ يوڪيريوٽس جو ارتقاء

”دريا خان - ترتيب اصغر ساگر“

اڳار گهرڙن Prokaryotes مان مراد جاندار آهي جن ۾ واضح مرڪز Neucleus ۽ جهلي Membrane - گهڱا (گهرڙ عضوا) Organelles ناهن پاتا ويندا جڏهن تہ يڪارن (يڪار گهرڙن) Eukaryotes ۾ واضح مرڪز Neucleus ۽ جهلي Membrane ۽ گهڱا (گهرڙ عضوا) پاتا ويندا آهن. زمين تي سڀ کان پھريان يڪار گهرڙن جو ارتقا ٿي گذريو. زندگي جي شروعات جي باري ۾ هڪ مفروضو اهو بہ آهي تہ زندگي جي شروعات سمنڊن ۾ موجود گرم پاڻي جي نيڪالن جن کي آبوگرمو ڇاڻ Hydrothermal vents چئبو آهي، انھن نيڪالن شروعاتي زندگي کي شروع ٿيڻ ۽ واڌ ويجھ جي لاءِ گھربل ضروري غذائي جزا Nutrients ڏنا. جاندارن جو هڪ گروپ جن کي آرڇو Orchaea چئبو آهي جيڪو 120 سينٽي گريڊ تائين جو پد برداشت ڪري سگھي ٿو ۽ ٻين جي نسبت گھڻو گھٽ ارتقائي تبديلين مان گذريو آهي ان مفروضي جي مدد ڪندو آهي.
قديم ماحول ۾ پيدا ٿيڻ وارا غذائي جزا Neutrients زندگي کي برقرار نہ رکي پئي سگھيا ان لاءِ جيڪڏهن زندگي کي جاري رهڻو هو تہ غذائي جزن جي فراھمي جو هڪ ٻيو ذريعو گھربل هو. اها ضرورت روشنائي ترڪيب Photosynthesis جي ذريعي پوري ٿي. پھرين روشنائي ترڪيبا جاندار Photosynthetic organisms هائيڊروجن جي پيداوار لاءِ هائيڊروجن سلفائيڊ جو استعمال ڪندا هيا جنھن سان ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ کي شڳر ۾ گھٽايو ويندو هو. پوءِ پاڻي ان مقصد لاءِ استعمال ٿيڻ لڳو. روشنائي ترڪيب وسيلي نيڪال ٿيڻ واري آڪسيجن کان زمين جي فضا ۾ آهستي آهستي تبديليون اچڻ لڳيون. فضا ۾ موجود اوزون تابڪاري شعاعن کي ڇنڊڻ ڇاڻڻ لڳي ۽ زمين جو موسمي وايومنڊل تابڪاريت کان آڪسار Oxidizing بڻجي ويو ۽ گھٽ ۾ گھٽ ڪجھ زندھ جاندار آڪسيجن استعمال ڪرڻ لڳا. هتي اهو واضع ڪجي تہ هاڻي تائين زندگي صرف پاڻي ۾ ممڪن هئي پر تقريبن چار سو ويھ ملين سال اڳ موسمي وايومنڊل ۾ اوزون تھ جي گھڻي مقدار جمع ٿي وئي جيڪا سج کان ايندڙ تابڪاري شعاعن کي روڪڻ لڳي ۽ خشڪي تي بہ زندگي ممڪن ٿي وئي پر موسمي وايومنڊل جي آڪسيجن ٺهڻ جو اهو مطلب بہ هو تہ هاڻي زندگي غير معمولي شروع نٿي ٿي سگھي. پاڻمرادو پيديت Abiogenesis وارو نظريو آهي جنھن موجب زندگي بي جان شين مان وجود ۾ آئي پر پاڻمرادو پيدا ٿيڻ صرف مخصوص حالتن ۾ موجود ٿي سگھي ٿو جنھن ۾ گهٽجندڙ وايومنڊل Reducing atmosphere هڪ اهم جزو آهي. هاڻي اسان جي موسمي وايومنڊل آڪسيڪار Oxidising بڻجي چڪو آهي ان لاءِ هاڻ جاندارن جي پاڻمرادو پيدا ٿيڻ ممڪن ناهي رهيو. پھريان جاندار گھڻا سادا اڳارا Prokaryotes هئا جيڪي تقريبن 3.5 بلين سال اڳ ظاهر ٿيا. يڪارن Eukaryotes بابت خيال آهي تہ اهي پھريون ڀيرو 1.5 بلين سال اڳ ظاهر ٿيا.

يڪار گهرڙن Eukaryotes بابت نظريا:-
يڪارن جي ارتقاء بابت ٻہ مفروضا خيال پيش ڪيا ويندا آهن. پھريون جنھن کي منجھ پيدي مفروضو Endosymbiont hypothesis چئبو آهي، ان موجب ڪجھ جاندارن ٻين جاندارن کي ڳھي کائي ڇڏيو ۽ هضم ڪرڻ بجاء انھن کي مضبوط ڪيو ڪيو جنھن سان يڪارن جي شروعات ٿي، مثال طور ماڳوٽي Mitrochondrion جي باري ۾ اهو نظريو خيال ڏنو ويندو آهي تہ هڪ آڪسيجن خور واسي اموبي Aerobic amoeboid ھڪ واسي جيوڙي Aerobic bacteria کي ڳھي ڇڏيو ۽ هضم ڪرڻ جي بجائي ان کي مظبوط ڪيو جنھن سان اھو واسي جيوڙو Aerobic bacteria اموبي Amoeboid جي اندر ماڳوٽو بڻجي ويو. مائٽوڪونڊريا ۾ الڳ سان موجود ڄڻ ڪڙي DNA ان مفروضي جي تائيد ڪندي آهي.
يڪارن جي ارتقاء کي بيان ڪرڻ واري ٻئي مفروضي کي جهليو غلافي مفروضو Membrane invagination hypothesis چيو ويندو آهي. ان مفروضي موجب اڳارن prokaryotes جي گهرڙي جي جهلي اندر دٻجي وئي ۽ ان جي جينياتي مواد Genetic material کي وڪوڙي وڌو. جهلي جي منجھ غلافيت Invagination مان ٻٽي جهلي وارا گهڱا Double membrane bounded organelles پاڻمرادو وجود ۾ آيا ۽ پوءِ ارتقاء وسيلي يڪارا Eukaryotes ماڳوٽي Mitochondrion ۽  سارنگي Chloroplast وغيرھ ۾ تبديل ٿي ويا. يڪار گهرڙي جي ارتقاء جو صحيح ميڪانيت Mechanism جيڪو بہ هيو، يڪار گهرڙي جي بڻجڻ کان زندگي جي پيچيدگي ۽ وسعت ۾ ڊرامائي واڌارو ٿيو. شروع ۾ نوان بنجڻ وارا يڪار گهرڙا گھڻو ڪري اڪيلا رهيا پوءِ بہ انھن پاڻ ۾ ملي ڪري پيچيدھ جوڙجڪ بڻائي ورتي ۽ گهڻ گهرڙي جاندارن Multi cellular organism جي بڻجڻ جي وجھ بڻيا.

اڳارا ۔ اڳار گهرڙا Prokaryotes

مرڪز ۔ ناڀ Neucleus

 جهلي Membrane

گهڱا ۔ گهرڙي جا عضوا Organelles

گهڱو ۔ گهرڙي جو عضوا Organelle

 آبوگرمو ڇاڻ Hydrothermal vents

 غذائي جزا Nutrients

 آرڇو Orchaea

روشنائي ترڪيب Photosynthesis

روشنائي ترڪيبا جاندار   Photosynthetic organisms

آڪسار Oxidizing

 پاڻمرادو پيديت ۔ ازخود پيديت Abiogenesis

گهٽجندڙ وايومنڊل Reducing atmosphere

 يڪارا ۔ يڪار گهرڙا Eukaryotes

Endosymbiont hypothesis
منجھ پيدي نظريو ۔ پاڻ ۾ پيدا ٿيڻ وارو نظريو

 ماڳوٽو   Mitrochondrion

 ماڳوٽا   Mitrochondria

واسي جيوڙو    Aerobic bacteria

واسي اموبو   Aerobic amoeboid

 اموبو     Amoeboid

ڄڻ ڪڙي ۔ کھ    DNA

Membrane invagination hypothesis
جهليو منجھ غلافي مفروضو ۔ پردي منجھ غلافي مفروضو

جينياتي مواد ۔ ڄڻ مواد   Genetic material

 منجھ غلافيت Invagination

Double membrane bounded organelles
ٻٽي جهلي وارا گهڱا ۔ ٻٽي جهلي وارا گهرڙي عضوا

سارنگو ۔ سبزو    Chloroplast

ميڪانيت Mechanism

گهڻ گهرڙي جاندار Multicellular organism

زندگي جي ڪيمسٽري
https://m.facebook.com/groups/1896424147306334?view=permalink&id=2368719813410096

#ScienceJeDunya