ڪائنات جا ڪنارا ڏسڻ جي ڊوڙ

ڪائنات جا ڪنارا ڏسڻ جي ڊوڙ

ترجمو: دريا خان

ھن وقت اسان اربن ڊالرن جي هڪ ڊوڙ جي وچ ۾ آهيون، اها ٽيلي اسڪوپ بنائڻ جي ڊوڙ آهي، جائنٽ ميجيلان ٽيلي اسڪوپ، ٽيھ ميٽر ٽيلي اسڪوپ ۽ يورپ جي ايڪسٽريملي لارج ٽيلي اسڪوپ زمين تي لڳايون ويندڙ غور ڪرڻ جا اهوئي پراجيڪٽ- منصوبا آهن جيڪي ڪائنات ۾ پري تائين پرکي ڏسي ڪري ڪائنات جي ننڍپڻ کي ڏسي سگهنديون، هاڻوڪين ڪنھن بہ ٽيلي اسڪوپ کان ڏھ سيڪڙو وڌيڪ طاقتور اهوئي منصوبا جلد ئي پورا ٿي ڪري روشنيون ڏسڻ جي ڊوڙ ۾ مصروف آهن جيڪي اڳئين ڪجھ ورهين ۾ پورا ٿي ويندا، پر اها ڊوڙ هن وقت ڇو.! عام طور تي ٽيلي اسڪوپ جو سائز چاليھ سالن ۾ ٻيڻو ٿي چڪو هوندو آهي ٻہ هزار ۾ اٺ کان ڏھ ميٽر قطر جون ٽيلي اسڪوپ بڻبيون هيون، ان وقت اسانکي انجو علم ٿيو تہ ڪائنات بابت اسانجو علم گھڻو گھٽ آهي، هي اهو وقت هو جڏهن اسان اهو سوچيو تہ ان لاعملي جي ڪاري رات کي ڪيئن گھٽ ڪيو وڃي.! انجو جواب سولو هو وڏن اوزارن سان پراڻي روشني پڪڙي ڪري، ٽيڪنالوجي ۾ بہ وڏي وک کڻجي چڪي آهي جيڪو ٻہ هزار ۾ ممڪن نہ هو، اهو هاڻ ممڪن ٿي چڪو آهي انجي وجھ سان اٺ ميٽر بجائي ٽيھ ميٽر جو عڪسي عدسو بنائڻ ممڪن ٿي ويو، انجي پويان ڪجھ اهم جدوجھد آهي، پھريان آئيني جو ڊيزائن ۽ سائز آهي، جيڪو ڪنھن بہ ٽيلي اسڪوپ جو سڀ کان اهم حصو هوندو آهي، اهو جيترو وڏو هوندو، اوترو ننڍي ۽ پري ڏورانهن شيون ڏسي سگهجن ٿيون، هڪ شيشو ويھ فٽ کان وڌيڪ جو نٿو بڻجي سگھي، اهو شيشي جي ميٽيريل جي خاصيت جي وجھ سان آهي، ان جي لاءِ الڳ ٽڪڙن ۾ شيشو وٺي ڪري ان طريقي سان جوڙيو ويندو آهي تہ فوڪس هڪ ئي جڳھ تي هجي، ان قدر مضبوط جيئن هوا سان لڏي نہ ۽ پاڻ پنھنجي وزن سان جھڪي بہ نہ، انجو ڪنٽرول ان ڀاڱي صحيح هجڻ ضروري آهي جو تاري جو پتپ ڪرڻ وقت ڪنھن قسم جي لوڏ وائبريشن نہ هجي 

ان هڪ هزار ٽن جي ڍانچي کي ڪنھن طريقي سان ان طرح ڊيزائن ڪري سگھجي ٿو.! تيل جي سنهڙي تھ تي ترائي ڪري جنھن جي مٿان هي بغير ڪنھن اڻپور جي تري سگهي، جائنٽ ميجيلان ٽيلي اسڪوپ ائين ڊيزائن ٿي آهي، انجو ڊيزان 2012ع ۾ شروع ٿيو هو ۽ ڪم 2015ع ۾، اميد آهي تہ 2023 ۾ هي پنھنجو ڪم شروع ڪري ڇڏيندي، هبل ٽيلي اسڪوپ کان ڏھڻون سٺو ڏسي سگھي ٿي انجي جڳھ اتاڪام ٻيٽ ۾ ڪمپاناس جي چوٽي آهي 

ايڪسٽريملي لارج ٽيلي اسڪوپ جي شروعاتي ڊيزائن سو ميٽر جي سائز جو هو جنھن کي انجينئرنگ جي چيلينج جي وجھ سان گھٽ ڪيو ويو، انجي پريسزن نينوميٽر جي سطح تي ٿيڻي آهي انجو ڍانچو 789 انفرادي آئينن سان ملي ڪري بنائڻو آهي ۽، هر شيشي کي الڳ پالش ڪري ۽ بلڪل ايڪوريسي سان گڏ تہ فوڪس ۾ ڪو فرق نہ اچي ۽ پوءِ انجي بلڪل ايڪوريٽ ڪنٽرول- نينو ميٽرز جي غلطي انکي خراب ڪري سگھي ٿي ۽ هي سڀ دنيا جي پري ۽ خشڪ ترين جڳھ تي بنايو وڃي رهيو آهي جيڪو چلي ۾ ڏھ ھزار فٽ جي مٿاڇري تي انجي تياري 2024ع ۾ مڪمل ٿيڻ جو خيال آهي 

ٽيھ ميٽر ٽيلي اسڪوپ هوائي ۾ تياري هيٺ آهي، جنھن جبل تي انکي لڳايو وڃي رهيو آهي، اتي مقامي آبادي انکي اهم جڳھ سمجھندي آهي، انڪري انجي تياري ڇڪتاڻ جي وجھ سان بند رهي پر سپٽمبر 2018ع ۾ سپريم ڪورٽ جي اجازت ملڻ کانپوءِ ٻيھر ڪم شروع ڪيو ويو آهي ڏيڍ ارب ڊالر جي لاگت سان بڻجڻ واري اها ٽيلي اسڪوپ هاڻي 2025ع ۾ پنھنجي ڪم جي شروعات ڪندي 

هبل ٽيلي اسڪوپ خلاء ۾ آهي، زمين جي انھن جڳھن کي هڪ مسئلو هوا جو آهي، زمين تائين ڪيترا ملين يا وري بلين سال جي سفر ڪندڙ روشني جڏهن تہ زمين جي فضائي مٿاڇري چادر ۾ داخلا ٿيندي آهي تہ ڦھلجي ويندي آهي ( جنھن سان تارا ٽمڪندڙ ڏسڻ ۾ ايندا آهن) هي ٽمڪائڻ اسٽرونومر جي لاءِ مٿي جو سور آهي، جن کي پنهنجي تصوير بلڪل صاف سٿري گھرجي، ٽيڪنالاجي جي اڳئي وک ان مسئلي کي حل ڪرڻ جي آهي 

پوئين ڏهاڪن ۾ هڪ نئي شوبي گھڻي ترقي ڪئي آهي جيڪو ايڊاپٽو آپٽڪس جو آهي، ٽيلي اسڪوپ کان ليزر خلاء ۾ اڇلائي ويندي آهي، ٻاهرين ڪرھ جي سوڊيم ايٽمز کي اها پرجوش ڪندي آهي ۽ هي چمڪڻ شروع ڪري ڇڏيندي آهي هي چمڪ هڪ مصنوعي تارو بڻائي ڇڏيندي آهي، فلڪياتي ماهر انجي مدد سان فضا مٿاڇري جي حالت کي ڄاڻي وٺندا آهن، انجو حوالو بڻائي ڪري ٽيلي اسڪوپ پنھنجي پاڻ کي  ڪري ٺيڪ ڪري سگھن ٿا، ۽ اوهان گھڻي صاف تصوير ڏسي سگهو ٿا 

اها ترتيب هڪ سيڪنڊ ۾ پنج سو کان هڪ هزار دفعو ڪئي ويندي آهي ۽ روشني جي ويو لينٿ جو ويهون حصو پريسزن جي ضرورت آهي، انجي بڻجڻ کانپوءِ روشني جمع ڪرڻ وارو اهو اوزار موجود هوندا جيڪو اڃان تائين اسان وٽ ناهي، هي ايڊانسڊ آپٽيڪل جيوميٽري جو اهم شعبو آهي، ان سان اسانکي سائنس جي ڪجھ اهم سوالن جا جواب ملڻ جي اميد آهي، شمسي نظام جي ٻاهر سيارا ۽ انجي ڪيمسٽري انجي فضا جو تجزيو، سيارو بڻجندي بہ ناممڪن نہ رهندو، ڪهڪشائون ڪئين بڻيون.! اسان انجو بہ بھتر مشاهدو ڪري سگهنداسين، ڪائنات گهڻي وڏي آهي ان پراڻي روشنين جو مشاهدو اسانکي بھتر موقعو ڏيندو،، انھن ڪهڪشائن ۽ بليڪ هولز جي ڄاڻن جو، جڏهن اهوئي اڃان ننڍڙا هيا، جڏهن انجو اونڌھ دور ختم ٿيو هو، جڏهن ان پھرين روشني ڳهي هئي، روشن صبحو جو پھر ٿيو هو، گڏ لڳل تصوير ان جو سائز ٻڌائي ٿي، جيڪڏهن ان ۾ ساڄي پاسي ڏا هيٺان کان ڪناري تي ڏسو تہ هڪ انسان بيٺل نظر ايندو، ان مان انھن جي سائز جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو