سيارا هڪٻئي کان مختلف ڇو آهن؟
”دريا خان“
ڏينهن ۾ روشن ۽ رات ۾ خوبصورت پنھنجي جسم سان ظاهر ٿيندا آهن ۽ جيڪڏهن اوهان کي ڪجھ راتون اهڙيون ملي وڃن جڏهن زميني مٿاڇري تي چنڊ نہ هجي تہ تارن سان ڀريل زميني مٿاڇرو نظر ايندو آهي، انڪري اوهان غور ڪيو هوندو تہ زميني مٿاڇري ۾ ڪجھ تارا اهڙا بہ ڏسڻ لاءِ ملندا آهن جيڪي باقي ٻين تارن کان گھڻو چمڪندڙ هوندا آهن، اهوئي ڇا هوندا آهن؟ اهوئي اصل ۾ سيارا آهن جيڪي اسانجي سج جي ويجھو گھمي رهيا آهن، تارا زميني مٿاڇري ۾ ٽمڪندا آهن جڏهن تہ سيارا ائين نظر ايندا آهن جهڙوڪ اهوئي زميني مٿاڇري تي بلب رکيل هجي. اسان سڀ پنهنجي نظام شمسي جي سيارن جون خاصيتون ننڍپڻ کان ئي ٻڌندا آيا آهيون ۽ اهو ڄاڻون ٿا تہ نظام شمسي جي ڪل اٺن سيارن مان پهريان چار سيارا پٿريلا آهن ۽ باقي جا چار سيارا گيسي راڪاس آهن، ائين ڇو آهي؟ اهڙيون ڪهڙيون وجهون آهن جنھن جي وجھ سان هي فرق آيو؟ اچو اهو ڄاڻون ٿا هتي، اڄ اسان ڪنھن بہ سائنسدان کان هي سوال ڪنداسين تہ” بگ بينگ ڇا آهي؟ “ تہ اهو چوندو ڪائنات جي پکيڙ آهي جنھن جي نتيجي ۾ اسانجي هي ڪائنات ٺهي ۽ جيڪڏهن اسان وري پڇا ڪيون تہ”بگ بينگ کانپوءِ ڇا ٿيو؟ “ تي هي جواب هوندو تہ ان کانپوءِ سڀ مادي هائيڊروجن ۽ هيليئم جي وڏن وڏن ڪڪرن جي شڪل ماڻي ورتي هئي، اسانجي هن سوال”نظام شمسي جي اندروني سيارا پٿريلا ۽ ٻاهران سيارا گيسي ڇو آهن؟ “ جو جواب ان جواب ۾ ئي ڪٿي لڪيل آهي پر اهو جواب آهي ڇا؟ هاڻي اسان اهو ڄاڻنداسين. اسان سڀ ڄاڻون ٿا تہ ڪائنات جي هاڻوڪيون شيون ڀلي اهوئي سيارا يا چنڊ يا شهابا پٿر ئي ڇو نہ هجن، سڀني ۾ هائيڊروجن، هيليئم ۽ ان سان گڏوگڏ ڪاربن جي سڀ کان گھڻي مقدار پاتي ويندي آهي، انھن سڀني شين جن جو ذڪر ڪيو ويو ڪنھن ريت وجود ۾ آيا؟ يقينن انھن گيس جي ڪڪرن جي سڪڙجڻ جي وجھ سان بڻيا هوندا، هتي هڪ سوال جيڪو اسان منجهان گھڻن ماڻهن جي ذهن ۾ ايندو اهو هي تہ سڪڙجڻ ڇو شروع ٿيا؟ تہ انجو سولو ۽ عام ساڌو جواب” ڪشش ثقل“ آهي، انھن ڪڪرن ۾ موجود هائيڊروجن، هيليئم ۽ انکان سواءِ ٻين عنصرن جي ايٽمن جي وچ ڪشش جي وجھ سان ئي هي ڪڪر سڪڙجڻ شروع ٿيا.
هاڻي ٻيو سوال هي بہ پيدا ٿي ٿو تہ جيڪڏهن هي سڀ هڪ جهڙن ڪڪرن سان ئي بڻيا آهن تہ پوءِ ايئن ڇو آهي تہ تارا روشني نيڪال ڪندا آهن، ۽ سيارا، چنڊ ۽ خلائي پٿر نہ؟ ائين ڇو آهي تہ سيارا تارن جي ۽ چنڊ سيارن جي ويجھو گهمندا آهن، ۽ انھن سڀني جي ان ترتيب کان ابتڙ ترتيب ڇو ناھي؟ ڪا تہ وجھ هوندي، اها وجھ هي آهي تہ جيئن جيئن هي ڪڪر سڪڙجندا ويا، ائين ائين انھن جو جسامت ننڍو ٿيندو ويو ۽ انھن ۾ جتي جتي هائيڊروجن ۽ هيليئم جي مقدار گهڻي ڀاڱي وڌيڪ هئي، اتئي اهڙا جسم بڻيا جن ۾ انھن ٻنھي جي مقدار اڄ اسانکي سڀ کان وڌيڪ نظر ايندي آهي، جي بلڪل.... آئون ”تارن" جي ڳالھ ڪري رهيو آهيان، اسانکي پنهنجي سج جيڪو هڪ تارو آهي، ۾ هي شاهديون ملنديون آهن تہ انھن ٻنھي عنصرن جي گهڻائي ڏسڻ لاءِ ملندي آهي. ۽ گڏ ئي حيران ڪندڙ ڳالھ هي تہ سائنسدانن”هيليئم" کي سج کان اچڻ واري روشني ۾ سڀ کان پهريان دريافت ڪيو هو ۽ انکانپوءِ زمين تي ان عنصر کي دريافت ڪري ورتو هو.
تہ انھن ڪڪرن ۾ هائيڊروجن جي گھڻي مقدار وارن حصن ۾ تہ تارا بڻجي ويا پر ڇا سيارا بہ ان طرح وجود ۾ آيا؟ جي ها... انهن ڪڪرن ۾ گھڻي مقدار وارن حصن جي ويجھو جيڪي حصا موجود هيا، جن ۾ انهن ٻنهي عنصرن جي مقدار تارن جي نسبت گهڻي گهٽ هئي، اهوئي بہ آهستي آهستي سڪڙجڻ شروع ٿيو ۽ ان طرح سيارا وجود ۾ آيا، پر ائين ڇو آهي جو اسانجي نظام شمسي جا ڪجھ سيارا پٿريلا ۽ ڪجھ گيس جا بڻيا آهن؟ انجي وجھ هي آهي تہ تارن جي ويجھو هائيڊروجن ۽ هيليئم جي مقدار موجود هئي اها ايتري نہ هئي جو ٻيو تارو بڻجي وڃي ها ان لاءِ انکان بڻجندڙ جسم سيارا بڻيا، ۽ گڏ ئي هي بہ تہ تارن جي ويجھو حصن ۾ انھن ٻنھي عنصرن جي مقدار گهڻي ۽ جيئن جيئن تارن کان پري وڃون تہ انجي مقدار گهٽ ٿيندي ويندي آهي.
مقدار وڌيڪ هئڻ جو هي مطلب آهي تہ سيارن جي ڪثافت Density بہ وڌيڪ هوندي، اها ڳالھ اسان سڀ ڄاڻون ٿا تہ پڪين شين جي ڪثافت هوا ۾ ملي ويندڙ گيسن کان گھڻي وڌيڪ هوندي آهي ۽ انڪري تارن کان پري بڻجندڙ سيارن ۾ هائيڊروجن ۽ هيليئم جهڙن عنصرن جي مقدار گهٽ هئڻ ڪارڻ انهن سڀني جي ڪثافت بہ گهٽ هوندي جنھن جي وجھ سان اهو پٿر جيان پڪو نہ بلڪ گيس جا بڻيل هوندا، تہ ھي شيءَ اوهان پنھنجي نظام شمسي ۾ بہ ڏسندا تہ اندروني چار سيارا، جن ۾ مرڪوري، وينس، زمين ۽ مريخ شامل آهن پڪا ۽ پٿريلا آهن جڏهن تہ ٻاهران چار سيارا، جن ۾ جوپيٽر، سيٽرن، يورينس ۽ نيپچون شامل آهن، هڪ حيرت ڪندڙ ڳالھ هي آهي تہ سيارو سيٽرن جيڪو گيس جو ٺهيل آهي، انجي جسامت جي برابر ڪنهن سمنڊ ۾ وڌو وڃي تہ انجي ڪثافت ان قدر گھٽ آهي جو اهو ان پاڻي تي ترندو، هن مضمون جو حاصل مقصد اوهانکي اها ڳالھ ٻڌائڻ هئي تہ ڇو تارن جي ويجھو چڪر لڳائيندڙ سيارن جو پٿريلو يا گيسي هجڻ جي پويان وجھ ڇا آهي
No comments:
Post a Comment