ملڪي وي کان اڳتي
حصو ٻيو
”دريا خان“
نيبيولا
گيليليو پھريون ڀيرو دوربيني مان زميني مٿاڇري جو مشاهدو ڪرڻ کانپوءِ، فلڪيات دان ان حقيقيت کان واقف ٿي چڪا هئا. تہ ڪائنات ۾ صرف تارا ئي اهوئي جسم ناهين جيڪي چمڪندا آهن بلڪ اتي ڪمزور، ڌنڌلا ۽ گھڻا آلودا روشني جا ڪڪر بہ موجود آهن، انھن مان سڀ کان مشھور، (اينڊروميڊا Andromeda( ۾ موجود نيبيولا” اينڊروميڊا“ آهي، صديون اڳ عربن انکي پنھنجي تارن جي نقشن ۾ شامل ڪيو هئو. دور جديد ۾ انجو مشاهدو ڪرڻ وارو ماڻھون”سائمن موريئس“ هئو، جنھن دوربين جي تازي ايجاد مان فائدو وٺندي، 12 سپٽمبر 1612ع ۾ ”اينڊروميڊا“ جي وضاحت مھيا ڪئي، ۽ انکي ميڻ بتي جي ميڻ سان سروڪار ڏني، آسمان جي مشاهدو لاءِ جيئن جيئن دوربينن جو استعمال وڌندو ويو. انھن عجيب جسمن جو بہ وڏو انگ دريافت ٿيندو ويو، انھن مان ڪجھ تہ ايترا ڪارا هئا جو انھن کي گهٽ طاقت واري دوربينن جي مدد سان نہ پئي ڏسجي سگھيو، جڏهن تہ ڪجھ وڏا ۽ گھڻا چمڪندڙ پڻ هيا. ماهرن انھن کي نيبيولا جو نالو ڏنو.
:- ميسئي Messier
1781ع ۾ فرانسيسي ماهر فلڪيات، چارلس ميسئي انھن جسمن جي لسٽ ٺاهڻ شروع ڪئي، انھن جي ائين ڪرڻ جو ڪارڻ، انھن جي نيبيولان ۾ دلچسپي نہ هئي بلڪ انھن جو ڌيان پڇ، پڇاڙي وارن تارن ڏا هئو، هاڻ ڇوجو نيبيولا ۽ پڇ وارا شھابين پاڻ ۾ هڪجهڙائي رکندا آهن. انڪري ميسئي پنھنجي سولائي لاءِ فيصلو ڪيو تہ ڇونہ شھابين جي بہ هڪ الڳ لسٽ ٺاهجي، ۽ انھن جا مقام بہ بيان ڪيا ويا تہ جيئن اهوئي ۽ پڇ وارن تارن جا ٻيا شڪاري ڌوڪو نہ کائي سگھن، انھن جي شروعاتي لسٽ چاليھ شھابين تي جوڙيل هئي، پر ڪجھ سالن ۾ هي تعداد سئو کان بہ مٿي هلي وئي، اهو عظيم نيبيولا جيڪو اينڊروميڊا ۾ آهي، انکي M31 جو نالو ڏنو ويو، ڇوجو هي ميسئي جي بڻايل لسٽ ۾ ايڪٽيهن نمبر تہ هئو. ميسئي جي لسٽ اڄ بہ استعمال ڪئي وڃي ٿي، پر جن نيبيولا جي انھن سڃاڻپ ڪئي، اهوئي پڇ واري تارن جي نسبت ماهرن فلڪيات لاءِ گھڻو اهم ثابت ٿيا.
:- نيبيولا جو مادو
جيئن تہ اسان مٿي نيبيولا جي دريافت جو ذڪر ڪيو، پر انھن جو مادو ، انھن جي سندرتا کان بہ وڌيڪ موهيندڙ ثابت ٿيو، اهو ڪيئن؟ ڪجھ فلڪيات دانن جو خيال آهي تہ نيبيولا، گيسن ۽ ڌوڙ، لٽ جا ڪڪر آهن جيڪي گڏ ٿي ڪري تارن سميت نظام هائي شمسي جوڙي ڇڏيندا آهن. فرانسيسي رياضي دان ۽ ماهر فلڪيات، پيري ڊي لاپلاس جن اهو تصور اڳتي وڌايو ۽ هڪ مفروضو پيش ڪيو تہ اينڊروميڊا نيبيولا، مستقبل ۾ هڪ شمسي نظام کي جنم ڏيندو، هاڻي جيڪڏهن اهو خيال نظر هيٺ رکجي تہ اينڊروميڊا نيبيولا ۾ موجود گيسون، گڏ ٿي ڪري سڪڙجي وينديون ۽ ڪجھ عرصي کانپوءِ انجي حيثيت، اسانجي سج جي ويجھو واقع هڪ ننڍي جسم جيان رهجي ويندي. پر ان وقت هي عظيم جرمن فلسفي، امانوئيل ڪانٽ، جن لاپلاس جا خيال رد ڪندي اهو مفروضو پيش ڪيو تہ نيبيولا، حقيقتن تارن جا اهوئي عظيم ساٿي آهن جيڪي اسانکي ڌنڌلن ڪڪرن جيان نظر ايندا آهن، ڇوجو اسانجي سج کان بہ گهڻي فاصلي تي موجود آهن. پنھنجي ڳالھ کي وڌيڪ اڳتي وڌائيندي، ڪانٽ اهو خيال بہ ظاهر ڪيو تہ اهوئي نيبيولاجن کي اسان ڄاڻون ٿا. انھن مان گھڻا جن ۾ اينڊروميڊا بہ شامل آهي حقيقتن اهوئي آزاد ڪهڪشائون آهن جيڪي خلا جي سمنڊ ۾ هڪٻئي کان وڏي پنڌ تي وهندڙ آهن، انھن آزاد ڪهڪشائن لاءِ ڪانٽ”ٻيٽ ڪائنات" جو لفظ استعمال ڪيو. ڇوجو لاپلاس جي غلط خيالي مشاهدن تي جوڙيل هئا، جڏهن ڪانٽ وٽ پنھنجي خيالن بابت ڪئي ثبوت يا مشاهدا دليل موجود نہ هئا، ان لاءِ ڪانٽ جو مفروضو، بيڪار چئي رد ڪيو ويو. انجي ابتڙ لاپلاس جو پيش ڪيل تصور قبول ڪيو ويو. ۽ انکي”نيبيولا مفروضو“ چيو ويو، ڪانٽ جي ٻيٽ ڪائناتن Island Universes جي تصور جي تائيد لاءِ 20 صدي جي شروعات جو انتظار ڪرڻو پيو، ان ضمري ۾ حقيقي پيش رفت مائونٽ ولسن جي مقام تي ٿي، جيڪو اتر اوڀري پيساڊيناڪ، ڪيليفورنيا ۾ آهي، اتي ڪجھ سال اڳ ئي مائونٽ ولسن جي رهائش گاھ تي عڪاسي دوربين تيار ڪرڻ لاءِ وڏي رقم امداد ڏني وئي هئي، ان دوربين جي غير معمولي صلاحيتن کي سڀ کان پھريان آمريڪي فلڪيات دان”ايڊون هبل“ استعمال ڪيو، دوربين جي اڻ حد طاقت انھن کي” اينڊروميڊا نيبيولا“ جي گهڻي تفصيلي جانچڻ ڪرڻ ۾ مدد ڏني، تاريخي مشاهدن کانپوءِ، آخرڪار هبل لاپلاس جو”نيبيولا مفروضو“ هڪ طرف رکي ڇڏيو ۽ انسان کي ڪائنات جي هڪ نئي، انقلابي ۽ حقيقتي منظر سان روشن ڪرايو، مائونٽ ولسن دوربين مان اينڊروميڊا نيبيولا جو ڏور موجود روشن ڪڪر، اڻ کٽندڙن تارن ۾ تبديل ٿي ويو. ظاهري هڪ معمولي ڪڪر، حقيقتن اربن کربن تارن جي آرام گاھ آهي. جنھن ريت ڪانٽ سوچيندو هئو، ان نيبيولا ۾ خاص قسم جي تارن جي مدد سان هبل دوربين پهريون ڀيرو سج مان ان فاصلي جو پتو لڳايو ، ان جي نتيجي ۾ ظاهر ٿيو تہ ڪانٽ جو ٻيٽ ڪائناتن وارو تصور صحيح هو
.
#AndromedaNebulaM31
#ScienceJeDunya
No comments:
Post a Comment