آء او IO يا آيو

"ظھور احمد"

آيو IO جوپيٽر جو پنجون چنڊ ۽ ٽيون سڀني کان وڏو چنڊ آھي. ھن لاء سان انيڪ مشن موڪليا آھن جن ۾ pioneer, voyager , Galileo  ۽ new horizon شامل آھن . ھن تي ٺھيل وڏا وڏا جوالا مکي ھن کي اسان جي سولر سسٽم جو سڀني کان جيولوجيڪل ايڪٽو آبجيڪٽ بڻائن ٿيون. 

7 جنوري 1610ء تي گليليو گليلي 20x ريفليڪس ٽيلي اسڪوپ ذريعي آيو جو تجربو ڪيو. جڏھن ته گھٽ ريزوليشن سبب آيو ۽ Europa ۾ فرق نه ڪري سگھيو. ان کي ٻئي چنڊ ھڪ جاء تي نظر پئي آيا. جيتوڻيڪ ٻئي ڏينھن 8 جنوري 1610ء تي گليليو IO آيو ۽ يوروپا Europa کي الڳ الڳ اينگل کان ڏٺو . جيئن ته گليليو آيو Io کي 7 جنوري تي ئي معائنو ڪري چڪو ھو پر International astronomical unit IAU  اٺ جنوري 1610ء کي ئي آيو Io جي دريافت جي تاريخ مڃيائين .

زياده ٽيڪنالوجي نه ھجڻ ڪارڻ پٺين اڍائي سؤ سالن تائين آيو Io ماھرين لاء ھڪ عجيب راز بڻيل ھو. 1900ء ھين صدي جي آخري ڏھاڪن تائين ٽيلي اسڪوپڪ ٽيڪنالوجي ۽ خلائي ٽيڪنالوجي ۾ وڏي ترقي ٿي. ان کان پوء اسان آيو جي انيڪ رازن کان پردو هٽايو. 

آيو جوپيٽر جي سطح کان ساڍا پنج لک ڪلو ميٽر جي مفاصلي کان چڪر ھڻندو آھي. ھي ھڪ ڦيرو تقريبا ساڍا ٻائيتاليھ ڪلاڪن ۾ پورو ڪندو آھي. آيو ۽ يوروپا جي چڪر ھڻڻ جو ريشو 2 ، 1 آھي. يعني جنھن وقت ۾ يوروپا جوپيٽر کي ھڪ چڪر ھڻي ٿو آيو انھي دوران ٻه چڪر ھڻي ٿو وڃي. ٺيڪ انھي نموني آيو جو گينيميڊ سان 4 ، 1 جو ريشو آھي. آيو به ٻين جوپيٽر جي چنڊن وانگي ٽائيڊلي لاڪڊ آھي. ھن جو ھڪ حصو ھميشه جوپيٽر ڏي رھي ٿو . 

آيو جي سطح سليڪيٽ راڪ ۽ آئرن سان ٺھيل آھي. جيتوڻيڪ ھي ٻين چنڊن کان بلڪل مختلف آھي جيڪي واٽر آئس ۽ سليڪيٽ سان ٺھيل ھجن ٿا. ھن جي بنياد core آئرن ۽ آئرن سلفائيڊ سان ٺھيل آھي. جيڪو ھن جي جسم جو 20 سيڪڙو آھي . آيو جو ڊائيا ميٽر 1821 ڪلو ميٽر آھي . جيڪو اسان جي چنڊ لونر کان 5 فيصد وڏو آھي. 

ھن جي مٿاڇري تي ريگستان ، ميداني علائقا ، وڏيون وڏيون پھاڙيون ننڍا ننڍا کڏا ۽ جوالا مکي جو لاوا ڏسڻ ۾ اچي ٿو. ھن جي سطح تي شھابيا نه آھن ان جو ڪارڻ ھي آھي ته آيو ھڪ جيولوجيڪل زنده چنڊ آھي. 

آيو ڏسڻ ۾ رنگين ٿو اچي ڇاڪاڻ ته ھن تي جوالا مکيءَ جي لاوا ۾ سليڪيٽ سلفر ۽ سلفر ڊاء آڪسائيڊ جھڙا ڌاتو موجود آھن. جيڪي ھن جي سطح کي رنگين بڻائن ٿيون. 

آيو ته سؤ کان ڏيڍ سؤ جبل آھن جيڪي ڇھ سو ڪلو ميٽر ايوريج تائين ڊگھا آھن. ھي اونچائي مائونٽ ايورسٽ کان ڪافي زياده آھي.  آيو جو وايو منڊل ڪافي سنھو آھي جنھن ۾ مک سلفر ڊاء آڪسائيڊ ، سلفر مونوآڪسائيڊ ، سوڊيئم ڪلورائيڊ، ايٽومڪ سلفر ۽ آڪسيجن جا ٽريسز مليا آھن .

آيو جي گرم علائقن ۾ گرمي پڌ تقريبا 200 ڪيلون تائين ھليو ٿو وڃي جڏھن ته ھن جو ايوريج گرمي پڌ 130 ڪيلون آھي. آيو جو وايو منڊل لڳاتار ختم ٿيندو وڃي پيو. جيڪڏھن اسان آيو تي زندگي جي ڳولھا ڪيو ٿا ته اھيا اسان جي وڏي غلطي ھوندي. ڇو ته ٽائيڊلي لاڪڊ افيڪٽ ڪارڻ پاڻي ھن جي سطح کان شروعاتي وقت ۾ ئي اڏري ويو ھو. ھن جي وايو منڊل ۾ زھريلي گيسن کان علاوه آڪسيجن نه ھجڻ برابر آھي. جيڪو آيو تي زندگي نا ممڪن بڻائي ڇڏي ٿو. جيڪڏھن خلاباز ھن جي سطح تي بغير خلائي سوٽ جي لھي ته جوپيٽر ، آيو ۽ گينيميڊ جي ڀيانڪ ريڊيئيشن سان ھڪ منٽ کان به گھٽ وقت ۾ ھن جو موت يقيني آھي. 

آيو ٽائيڊلي لاڪڊ افيڪٽ سان پيدا ٿيندڙ گرمي انرجي کان ڪافي زياده واپس ڪندو آھي. پر اھو انرجي ڪٿان ٿو اچي ؟ ان جو اسان تلاش ڪيون پيا. اھا ڪھڙي طاقت آھي جيڪو آيو تي جوالا مکي ھلائي پيو ۽ جوالا مکين کان نڪرندڙ شيء ڪھڙي آھي؟ ھي به آيو جي رازن منجھان ھڪ راز آھي ته آيو وٽ پنھنجو مقناطيسيت ڇو آھي؟ ھي ڪٿان ۽ ڪيئن ٺھيو؟ ھي ٻين چنڊن کان ڇو وڌيڪ الڳ آھي؟ 

مستقبل ۾ جوپيٽر جي چنڊن لاء ڪجھ مشن موڪلڻ جي تياري آھي. Juno جيڪي 2011ء تي لانچ ڪئي وئي آيو جي جوالا مکين جو مطالعو ڪندو. يورپي ايجنسي 2022ء تائين Jupiter icy moon explorer مشن جي تياري ڪري رھيو آھي. جيڪو گينيميڊ تائين ويندو ۽ آيو وٽان اڏرڻ دوران ان کي مطالعو ڪندو. آيو لاء ھڪ خاص مشن IO volcanic observer  2021 تائين موڪلڻ جي ڳالھ به ھلي پئي. جيڪو ھن جو سٺي نموني جائزو وٺندو ۽ مطالعو ڪندو. شايد مستقبل ۾ انھن سڀني مشنن ذريعي اسان آيو جي رازن کان پردو کڻي سگھون. جيتوڻيڪ اسان جي ھي ڪائنات ھميشه ئي رازن سان ڀريل رھندو . جيتوڻيڪ قدرت به نه ٿي چاھي ته اسان ھن جي تمام رازن کي ڄاڻو