پت Cholesterole

پت       Cholesterole

اصغر ساگر

انساني جسم ھڪ مشين وانگي آھي جيڪا لکن ڪروڙن ننڍن پرزن تي ٻڌل آھي جنھن کي خوردبين کان سواء ڏسي نٿو سگهجي. جسم جو ھر پرزو پنھنجي منفرد حيثيت ۾ گهرڙو سڏرائي ٿو جيڪو اصل ۾ نباتاتي زندگي جي بنيادي اڪائي آھي ۽ ان جي تشڪيل جنھن بنيادي مادي سان ٿئي ٿي ان کي پرٿ Protoplasm چئبو آھي ھي گهرڙو ھر حالت ۾ پٽڙو ٿئي ٿو ۽ ھن جي مرڪز Neucleus جي تقسيم سان گهرڙن جي تقسيم ٿيندي رھي ٿي. گهرڙا پنھنجي مدت پوري ڪري مري وڃن ٿا ۽ وري ان جي جڳھ تي نوان گهرڙا جنم وٺندا رھن ٿا. صرف سبب ھي آھي تہ قدرت توھان کي جينن Genes جي تحرير ۾ زندھ رکڻ چاھي ٿي جڏھن تہ صحتمند يا بيمارى رھڻ توھان جي چونڊ تي آھي. اھا توھان جي چونڊ پت Cholesterol آھي جنھن کي مقرر حد ۾ رکو ٿا تہ صحتمند رھو ٿا ۽ جي ان کي وڌايو ٿا تہ اوھان مرضن جي ور چڙھي ويندا.

پت                            Cholesterol

پت هڪ قسم جو سڻڀو مادو آهي جيڪو رت ۾ گردش ڪندو رهي ٿو جسم ۾ ڪيترائي ڪارائتا ڪم ڪندو آهي. اسانجي جسم ۾ 75 سيڪڙو پت جيرو ٺاهيندو آهي جڏهن تہ 25 سيڪڙو اسانجي کاڌي مان ايندو آهي. پت موم وانگر چڪنو مادو ٿئي ٿو جيڪو اسان جي جيري ۾ تيار ٿيندو آھي ۽ اسان جي غذا مان حاصل ٿي ذرن جي شڪل ۾ شامل ٿي وڃي ٿو. چرٻ پت جي معمولي مقدار اسان جي جسم جي ساخت ۾ شامل گهرڙن جي نشونما ۽ صحت لاء تمام ضروري آھي. ھي مختلف ھارمونن جي تياري ۽ ھاضمي جي نظام جي ڪارڪردگي جو اھم جز آھي.  ان کان سوا ھي جسم ۾ حرارت پيدا ڪرڻ لاء استعمال ٿئي ٿو. چرٻاڻ جي مقرر حد رھي تہ ھر شي معمول مطابق ڪم ڪري ٿي پر جي چرٻ پت مقرر حد کان وڌي وڃي تہ مسئلا پيدا ٿي وڃن ٿا ۔ رت جون ناليون بند ٿي وڃن ٿيون ۽ مختلف عضون کي نقصان پھچي ٿو. پت ھڪ ڪيميائي مادو آھي جيڪو انساني جسم ۾ موجود رھي ٿو. ھن جو پورو تناسب جيري جي ڪم جو آھي. ڪڏھن ڪڏھن پت جي سطح وڌي وڃي ٿي تہ عارضا جنم وٺن ٿا. جيڪڏھن چرٻ پت LDL  جي مقدار 140 کان وڌي وڃي تہ ان کي مٿ پت High Cholesterol چئجي ٿو. رت ۾ پت کي پورو پنو رکڻ ضروري آھي ڇوجو مٿ پت سان دل جا عارضا پيدا ٿين ٿا. چرٻ پت LDL جي ڪري رڳن ۾ چرٻ تھ Plaque ٺھي ٿو جيڪو رڳن ۾ ڄمي وڃي ٿو. چرٻ تھ جي ڪري شريانين جو ڀتون ٿلهيون ٿي وڃن ٿيون جنھن جي نتيجي ۾ شريانيون تنگ ٿي وڃن ٿيون ۽ رت جي وھڪ ۾ رنڊڪ اچي وڃي ٿي. 

پت جا ڪم :-

پت ھارمون بنائڻ ۽ گهرڙن جي بنائڻ ۾ ڪم اچي ٿو ۔ اعصاب جي حفاظت لاء اعصابي جهلي تشڪيل ڏئي ٿو ۽ وٽامن ڊي کي جوڙي ٿو. اسان جو جسم پت کي خود رسد بنائي ٿو. اسان جو جيرو پت ٺاھي ٿو جنھن جي جسم کي ضرورت پوي ٿي. جسم ۾ تمام بنيادي ھارمون خصيرو ۔ ايسٽروجن ۽ سيل ميمبرين جو بنجڻ جو سبب بنجي ٿو. اھي خوراڪون جيڪي اسان کائون ٿا اھي پت وڌائڻ ۾ مدد ڏين ٿيون. حيواني خوراڪن ۾ جيئن گوشت ۽ بيدي ۾ وڌ ۾ وڌ پت پيدا ٿئي ٿو جڏھن تہ نباتاتي خوراڪن جيئن ڀاڄين ان ۽ سبزين ۾ پت نٿو پاتو وڃي. ڪجھ خوراڪون جيئن مکڻ ۔ گھ ۔ ناريل ۽ ڪريم ۾ پت وڌيڪ پاتي وڃي ٿو. پت انساني جسم ۾ بنيادي چرٻي آھي جيڪا گهرڙن کي توانائي ڏيڻ سان گڏ مضبوطي فراھم ڪري ٿي. پت جسم ۾ عمر جي حد سان وڌي ٿو پر ڪڏھن ڪڏھن ان جي سطح عمر کان پھرين وڌي وڃي ٿو جيڪا وزن ۽ بيمارين جو  سبب بنجي ٿو. جسم ۾ تمام بنيادي ھارمون خصيرو Testosterone ۔ بيدوڻ Estrogen ۽ گهرڙجهلي Cell membrane جو بنجڻ جو سبب بنجي ٿو.

پت جي سڃاڻپ :-

جيڪڏهن اوهان جا ڳل ڀريل ۽ چيلھ ويڪري آهي تہ خير آهي پر جڏهن اوهان جي رت ۾ سڻڀ جو مقدار وڌي وڃڻ ڪري اهو گهاٽو ٿي وڃي ۽ ان ۾ پيلي رنگ جو گهاٽو مادو شامل ٿي وڃي تہ اهو خطرناڪ آهي ڇو تہ حد کان وڌيل پت اوهان جي رت جي نالين ۾ ڄمندو ويندو ۽ رت جي وهڪري کي متاثر ڪندو. اڳتي هلي دل جي دوري جو سبب بڻبو.

پت ۽ دل :-

پت ھڪ چرٻيلو ۔ نرم مادو ٿئي ٿو جنھن جو تعين ڪيل مقدار انساني صحت لاء فائديمند ٿئي ٿي پر ان جو اضافو رت جي نالين يا شريانين ۾ ڄمي انهن کي تنگ ۽ سخت ڪري ٿو ان جي نتيجي ۾ رت جي وھڪ رڪي وڃي ٿي ۽ دل جي دوري جو خطرو وڌي وڃي ٿو. دل تي چاڙھ ۔ دل جا مرض ۽ ٻين مسئلن جي روڪ لاء ضروري آھي تہ پت جي سطح کي پورو پنو رکجي ۽ ان لاء اھڙيون غذائون استعمال ڪجن جن ۾ چڪيل چرٻي Saturated fat جي مقدار گهٽ ھجي.

آڱرين جي پٺ جا جوڙ سڄڻ :-

جيڪڏھن زرد رنگ جو ڳوڙھ آڱرين جي جوڙن جي پٺ تي ھجي يا اھڙا ڳوڙھ ھٿن ۔ ٺوٺن يا سنڌن تي اڀريل ھجن اھي مٿ پت جي علامت آھن.

پت چڪاس ڪرائيندو رھڻ :-

پت چرٻي جو ھڪ قسم آھي جيڪا محدود مقدار ۾ ضروري آھي پر ان جي گهڻائي رت کي گهاٽو ڪري ٿي ۽ دل کي مرضن جي ور چاڙھي ٿي ۔ دل جي دوري ۽ فالج جھڙا مسئلا پيدا ڪري سگھي ٿي ۽ دل جي دوري جي امڪانن کي وڌائي ٿي. پت سوڙهي رت نليءَ ۾ رت جي دِڳِ پيدا ڪري دل جي دوري يا اڌرنگيءَ جو سبب بڻجي ٿي. دل جي دوري سبب اسپتال ۾ داخل ٿيندڙ 54 سيڪڙو فردن ۾ ڪوليسٽرول جي حد وڌيل هوندي آهي. ڪيترا فرد پنهنجي جسم ۾ وڌيل ڪوليسٽرول کان بي خبر هوندا آهن. پت کي دنيا ۾ چيڪ ڪرڻ جا مختلف طريقا آھن پر ان جو صحيح مقدار ٻڌائڻ ممڪن ناھي ان ڪري ضروري آھي گهٽ ۾ گهٽ ھر چوٿين مھيني بعد پت ۽ شڳر جو فائيل وٺڻ ضروري آھي تہ جيئن توھان جو رت گهاٽو ٿي دل جي شريانين ۾ ويھي نہ وڃي.

پت ڪھڙين شين مان ملي ٿي :-

پت جانورن مان حاصل ٿيل غذا مان پاتي وڃي ٿي

وڏو ۽ ننڍو گوشت - بيدي جي زردي - ڊيري جون شيون مثال کير ۔ ڏھي ۔ مکڻ ۔ پنير ۔ 

بڪي ۔ جيرو ۔ مغز وغيرھ ۾ پت وڌيڪ ٿئي ٿي. ڪڪڙ ۽ مڇي جي گوشت ۾ پت جي مقدار نسبتن گهٽ ٿئي ٿي.

نباتات مان حاصل ڪيل غذا مثال ميون ۔ سبزين ۔ دالن ۔ مغزن ۔ گرين ۽ ڦرين ۾ پت ڪافي گهٽ ٿئي ٿي.

پت جا قسم :-

(1) ٺوس پت يا ايڇ ڊي ﺍﯾﻞ HDL

High Density Lipoprotein‏

(2) چرٻ پت يا ايل ڊي ﺍﯾﻞ LDL 

Low Density Lipoprotein

(3) چرٻاڻ ‏Triglycerides

پت ھڪ خاص پروٽين لپروٽينLipoproteinجي سھاري ھلن ٿا. لپروٽين جو مثال گاڏي وانگر آھي جيڪا روڊ تي ھلي ٿي ۽ جنھن تي سامان سٿيل ھوندو آھي ۽ ھي سامان پت جي مختلف قسمن جو ٿئي ٿو جو رت جي ذريعي مختلف عضون تي پھچي ٿو.

(1) ٺوس پت يا ايڇ ڊي ﺍﯾﻞ HDL

High Density Lipoprotein‏

ٺوس پت کي سٺو سمجهيو وڃي ٿو ڇوجو ھي پت رت جي نالين ۽ پٺن کان جيري طرف وڃي ٿي ۽ جيرو ھڪ صنعت وانگر آھي ھي پت اتي پھچي ڀسم ٿي وڃي ٿي. اھڙي طرح جيرو رت جي مقرر پت کي حد ۾ رکڻ ۾ مدد ڪري ٿو ۽ خاص عضوي دل جي خاص طور تي حفاظت ڪري ٿو.

(2) چرٻ پت يا ايل ڊي ﺍﯾﻞ LDL 

Low Density Lipoprotein

ھي چرٻ پت بري سمجهي وڃي ٿي ڇوجو ھي ئي رت جي اندرين نالين ۾ ڄمي رڳن کي ٿلهو ڪري رت جي گردش ۾ کوٽ آڻي ٿي ۽ دل جي شريانين جي مرض جو سبب بنجي ٿي.

چرٻاڻ ‏Triglycerides :-

ھي اھا چڪنائي آھي جيڪا ذرن جي شڪل ۾ ڪٺي ٿئي ٿي. جڏھن جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ حرارا ڪٺا ٿي وڃن ٿا تہ اتي واڌو توانائي جي صورت ۾ مثال ورزش ۔ ڳرو جسماني ڪم وغيرھ جي  ضرورت پوي ٿي. ھي رت ۾ لڳاتار رھڻ ڪري دل جي مرضن جو سبب بنجي ٿي ۽ شڳر جھڙا مرض ھن جي مقدار وڌڻ جي ڪري جنم وٺي ٿو.

رت ۾ پت جي مقرر حد ۽ وڏي حد جي مقدار :-

ٽوٽل چرٻاڻ جي وچٿري مقدار درجابندي مطابق 180 ملي گرام يا گهٽ ٿئي ٿي.

سرحد لائين وڏي پت جي مقدار 181 کان 199 ملي گرام آھي.

وڏي پت جي مقدار 200 ملي گرام يا ان کان وڌيڪ ٿئي ٿي.

رت ۾ پت جي وڌڻ جا سبب :-

پت جو ھڪ سبب موروثيت آھي. گهڻن خاندانن ۾ پت موجود ٿئي ٿي جيڪا موروثي ورثي تحت خاندانن ۾ منتقل ٿئي ٿي جنھن جي اثرن ۾ ٻار ۽ نوجوان اچن ٿا.

غذا ۾ چڪنائي جو وڌيڪ مقدار پت کي وڌائي ٿو. زردي وارو بيدو ۔ تريل شيون ۔ ڪڪڙ وارا کاڌا ۔ ناريل ۔ مغز ۔ بڪي ۔ جيرو ۔ نهاري ۔ پاوا ۔ ڳئون جو گوشت انهن جو وڌيڪ استعمال رت ۾ پت کي وڌائي ٿو. اھڙا ماڻھو جن ۾ موروثي پت ٿئي ٿي اھي انهن کاڌن مان جلدي وٺجن ٿا. الڪوحل جو استعمال بہ پت کي وڌائي ٿو.

ڪجھ اھڙا مرض آھن جن ۾ پت جي مقدار وڌندي رھي ٿي مثال ٿائيرائيڊ thyroid جو مرض ۔ بڪين جو مرض ۔ شڳر جو مرض وغيرھ.

ٿولھ پت جو اھم سبب آھي.

ورزش جي کوٽ ۽ سگريٽ نوشي.

مٿ پت High cholesterol جون نشانيون :-

مٿ پت جون ڪي بہ علامتون نہ ٿين ٿيون. ان جو پتو صرف رت جي پت جي ٽيسٽ مان معلوم ڪري سگهجي ٿو. اکين ڀر ۔ چمڙي تي ۽ سنڌن تي پيلا نشان مٿ پت کي ظاھر ڪن ٿا ڇوجو انهن ۾ پت پيلي رنگ جي شڪل ۾ ڪٺي ٿي وڃي ٿي. ياد رکڻ کپي تہ پت سالن کان آھستي آھستي رت جي نالين ۾ جمع ٿيندي رھي ٿي جنھن جي ڪري رت جو ناليون سوڙھيون ۽ سخت ٿي وڃن ٿيون ۽ رت جي گردش جي مقدار ۾ کوٽ اچي وڃي ٿي جنھن سان مختلف عضون کي نقصان پھچي ٿو.

رت جي نالين ۾ پت جي ڄمڻ جا منفي اثر :-

رت جي نالين جي سوڙھي ھئڻ ڪري ۽ رت جي گردش گهٽ ٿيڻ ڪري مختلف عضون تي ناڪاري اثر پون ٿا. ٽنگن جي شريانين ۾ سوڙھ جي ڪري ٽنگن ۾ شديد درد پوي ٿو جو ماڻھو ھلڻ کان قاصر ٿي ويندو آھي ۔ رڳن ۾ رت ڄمڻ ڪري ٽنگ ناڪارا ٿي سگهي ٿي.

دماغ جي رڳن ۾ رت ڄمي سگهي ٿو يا ناليون ڦاٽي سگهن ٿيون جنھن جي نتيجي ۾ فالج ۽ سڪتي جھڙا مرض جنم وٺن ٿا. رت ڄمڻ جو عمل دل کان دماغ طرف ويندڙ نالين ۾ بہ سگهي ٿو ھن سان فالج يا وقتي بيھوشي ٿي سگهي ٿي. 

دل جو درد ‏    Angina 

ﺩﻝ جو دورو ‏ Heart Attack

دل جو ردي ٿيڻ Heart failure

دل ۔ دماغ ۽ ٽنگن جي شريانين وانگر ٻيا عضوا جيئن بڪيون ۔ آنڊا ۽ دل کان نڪرندڙ وڏين شريانين ۾ بہ ساڳو عمل يعني سوڙھ ۽ رت جي وھڪ جي کوٽ جي ڪري انهن عضون کي نقصان رسي ٿو.

پت جي وڌڻ کان بچاء جا طريقا :-

لوڻ گهٽ استعمال ڪجي.

وڏن پروٽين وارن کاڌن جيئن بيدي ۔ وڏي گوشت ۔ مڇي ۽ چڻن جي دال کان پرھيز ڪجي.

وٽامن سي جو استعمال ڪجي ڇوجو وٽامن سي پت کي گهٽ ڪري ٿو.

چرٻيل گھ Transfat ghe استعمال نہ ڪجي.

روز ڪجھ ورزش ڪجي.

مٿ پت کي گهٽائڻ جا اپاء :-

جيڪڏھن توھان مٿ پت کي گهٽائڻ چاھيو ٿا تہ ان لاء ورزش ضروري آھي. ورزش سان مٿ پت ۽ چرٻاڻ کي گهٽ ڪري مطلوبہ نتيجا حاصل ڪري سگهو ٿا پر ورزش کي روز معمول بنائڻ کپي. ورزش چاھي 15 کان 20 منٽ ھجي پر مٿ پت تي ھاڪاري اثر ڇڏيندي جيئن 10 منٽن جي ڊوڙ ۔ 15 منٽن جي جاگنگ ۔  15 منٽن جو ترڻ ۔ اڌ ڪلاڪ سائيڪل ھلائڻ انهن مان ڪنھن ھڪ ورزش سان مٿ پت کي گهٽائي پورو پنو ڪري سگهجي ٿو.

پنھنجي خوراڪ ۾ اھڙين شين کي استعمال ڪريو جيڪي چرٻ پت LDL ۽ چرٻاڻ Triglyceride کي ختم ڪن جيئن مختلف قسمن جا ميوا بادام ۔ اخڙوٽ ۔ ليمو ۽ ڌاڻا وغيرھ شامل آھن. کائڻ ۾ گھ بجاء زيتون جو تيل استعمال ڪجي. السي جي تيل استعمال ڪرڻ سان مٿ پت گهٽجي ٿي. ڄمون ۽ ڦارون جو استعمال ڪجي جيڪي مٿ پت جي سطح گهٽائين ٿا ۽ دل کي بيمارين کان بچائين ٿا.